تذکره نویسان ابواسحاق را فردی ماهر در ادبیات، 6 متبحر در فقه و اصول7 و از علمای فرهیخته و زاهد دانسته اند. 8 وی بیش از سی سال به تدریس و پنجاه سال به افتا اشتغال داشت9 و در بلاد گوناگونی چون بغداد، همدان و نیشابور به شاگردپروری و نقل حدیث مشغول بود. 10 تنی چند از شاگردان مشهور وی عبارت اند از: احمدبن سهل مسجدی، ابوبکر فارمدی و ابومنذر کرخی. 11 وی مناظره های علمی جالبی با بزرگانی همچون ابوعبداللّه للّه دامغانی و امام الحرمین جوینی داشته است که سبکی آنها را به تفصیل آورده است. 12 وی آثار و تألیفات گوناگون و بسیاری دارد که عبارت اند از: المهذّب فی المذهب، التنبیه، النکت، اللمع، المعونه، التلخیص، شرح اللمع، نصح اهل العلم، 13 التبصره، العقیده و تذکرة المسئولین فی الخلاف بین المذهبین الحنفی و الشافعی؛ 14 به علاوه دارای اشعاری بوده است. 15 وی در سال 476ه در بغداد درگذشت و در مقبره باب أبوز دفن گردید. 16

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 4 / 418. 2 ـ وفیات الاعیان 1 / 30. 3 ـ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 228. 4 ـ الانساب 4 / 417 و 418. 5 ـ طبقات الشافعیه (اسنوی) 2 / 8. 6 ـ المستفاد من ذیل تاریخ بغداد 44. 7 ـ مرآة الجنان 3 / 85. 8 ـ تاریخ الاسلام 32 / 150. 9 ـ المنتخب من السیاق 162. 10 ـ تاریخ الاسلام 32 / 149. 1
[1] ـ الانساب 4 / 418. 12 ـ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 237 و 252. 13 ـ طبقات الفقهاء (شیرازی) 20. 14 ـ هدیة العارفین 1 / 8. 15 ـ وفیات الاعیان 1 / 29. 16 ـ الانساب 4 / 418.

دیگر منابع: الکامل فی التاریخ 10 / 132؛ اللباب 2 / 451؛ الوافی بالوفیات 6 / 62؛ المختصر فی اخبار البشر 2 / 194؛ صفة الصفوه 4 / 60؛ سیر اعلام النبلاء 18 / 453؛ تهذیب الاسماء اللغات 2 / 172؛ کشف الظنون 2 / 1912؛ معجم المؤلفین 1 / 68

اسماعیل اسماعیلی

ابراهیم ـ طباطبایی

ابراهیم ـ طباطبایی (زنده در سال 479ه)

ابواسماعیل ابراهیم بن ناصربن ابراهیم طباطبایی.

نسب شناس، شاعر، دانشمندی پرهیزکار، از نوادگان امام حسن مجتبی علیه السلام و نویسنده کتاب معروف منتقلة الطالبیه است که در سده پنجم هجری در اصفهان می زیست. وی منسوب به جد اعلای خود ابراهیم طباطباست. 2 ابوعبداللّه للّه احمدبن محمد بن احمدبن ابراهیم طباطبا نخستین فرد از اجداد ابواسماعیل است که از کوفه به اصفهان
هجرت کرده و در آنجا سکنا گزیده است. 3 درباره مذهب ابواسماعیل برخی بر این باورند ابواسماعیل از امامیه است؛ 4 ولی محقق کتاب منتقلة الطالبیه با استناد به شواهدی معتقد است وی از زیدیه بوده است؛ 5 از جمله اینکه درباره جعفر فرزند امام هادی علیه السلاممی گوید: امامیه او را کذاب می شناسند. 6 این تعبیر نشان می دهد او خود از امامیه نیست. ثانیاً از استادان زیدی خود و برخی رهبران زیدیه ستایش فراوان کرده و از آنها با لقب امام یاد می کند؛ 7 همچنین مکرر از زید شهید به امام تعبیر کرده است؛ 8 اما در مقابل در مقام ذکر ائمه معصومین علیهم السلام از امام کاظم و امام جواد علیهماالسلامیاد می کند که به بغداد وارد شده اند، 9 ولی از آنان به عنوان امام یاد نکرده و کمترین تمجید و توصیفی از آنان نمی نماید؛ همچنین در ذکر علویانی که به سامرّا وارد شده اند10 از امام هادی و امام عسکری علیهماالسلام و وجود آرامگاه های شان در این شهر یاد نکرده است؛ این نشانگر این است که بی تردید وی از امامیه نبوده است. ابواسماعیل از بزرگان علم نسب چون ابوالحسین یحیی بن حسین بن اسماعیل شجری معروف به کیا و المرشد باللّه از بزرگان زیدیه، 11 علی بن احمدبن قاسم شجری ملقب به المستعین باللّه، از ائمه زیدیه (م472ه)، 12 ابومحمد حسن بن زیدبن حسن هروی13 و شیخ الشرف ابوحرب احمدبن محمدبن محسن دینوری بهره برده و روایت می کند. 14 در سال 459 به شهری سفر کرده و در سال 471 ابوالعلاء شرف بن علی بن طاهر را در اصفهان ملاقات کرده است. 15 ابواسماعیل بی شک تا اواخر دهه هشتم قرن پنجم هجری در قید حیات بوده است؛ زیرا وی در سال 479ه همراه شماری از علویان طوماری را به خط خویش به امضا رسانده و صحت متن آن را که عهدنامه منسوب به امیرالمؤمنین علی علیه السلامبرای بهرام شاه و خاندان اوست، تأیید کرده است. 16 آثار او عبارت اند از: دیوان الانساب و مجمع الاسماء و الالقاب، 17 منتقلة الطالبیه. مؤلف در کتاب اخیر اسامی شهرها را به ترتیب حروف الفبا آورده و افرادی از آل ابی طالب را که به آن شهرها مهاجرت کرده و در آنجا سکونت نموده اند، ذکر نموده است. این کتاب با عنوان مهاجران آل ابوطالب نیز ترجمه شده و به چاپ رسیده است. بعضی منابع او را مؤلف کتاب غایة المعقبین نیز دانسته اند؛ 18 اما به قرینه اینکه نویسنده در آخر کتاب منتقلة الطالبیه می گوید: « تم ما رأیت فی ذکر المعقبین من الطالبیین »، 19 به نظر می رسد این عنوان، نام دیگر منتقلة الطالبیه باشد.