محمد ـ

معموریمحمد ـ معموری (م 485ه)

محمدبن حسن معموری بیهقی.

تبار او از بیهق (از نواحی نیشابور) بود و خود او در آنجا متولد شد. وی از فلاسفه و ریاضیدانان معروف، 1 فردی ادیب و آگاه به علم نحو بود. 2 او هم ردیف بنوموسی (احمد، محمد، حسن فرزندان موسی بن شاکر) در علم ریاضیات3 و در علوم حکمت بی نظیر بود. 4 وی هم دست عمر خیام در رصد ملک شاهی بود. 5 آثار وی عبارت اند از: التصریف، النحو، المخروطات و الهندسه، شعر، 6 الحلیل و الاثقال. 7 او پس از اینکه نظام الملک (وزیر ملک شاه) به قتل رسید و وزارت به تاج الملک منتقل شد برای خدمتگزاری نزد تاج الملک به اصفهان رفت و تا زمان سلطان محمد فرزند ملک شاه در آنجا بود. چون واقعه سوزاندن اسماعیلیه و اصحاب قلاع به وجود آمد و سلطان محمد نیز بدین کار روی آورد، معموری در زایجه طالع خود نگریست و آن را نحس دید؛ لذا از خانه سلطان خارج شد و در خانه یکی از دوستانش پنهان شد و هنگامی که مردم برای تماشای سوزاندن یکی از اصحاب قلاع به بام ها رفته بودند، شخصی او را دیده و به خیال اینکه از اصحاب قلاع است، او را معرفی کرده و ناشناخته وی را در سال 485ه به قتل رساندند. 8

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ حکماء الاسلام 182. 2 ـ معجم الادباء 17 / 226 ـ 225. 3 ـ تاریخ حکماء الاسلام 182. 4 ـ تاریخ بیهق 234 ـ 233. 5 ـ غزالی نامه 340. 6 ـ معجم الادباء 17 / 226 - 225. 7 ـ معجم المؤلفین 9 / 22. 8 ـ تاریخ بیهق 234 ـ 233.

دیگر منابع: موسوعة علماء الریاضیات 287؛ لغت نامه دهخدا 45 / 760؛ الاعلام 5 / 316؛ هدیة العارفین 2 / 77؛ الوافی بالوفیات 2 / 75.

محمود هیئتی

محمد ـ مفید

محمد ـ مفید (336 ـ 413ه)

ابوعبداللّه محمدبن محمدبن نعمان عکبری بغدادی معروف به شیخ مفید و ابن معلم.

وی یکی از بزرگان شیعه و از محدثان و نوابغ عصر خویش بود که شیعه و سنی بر علم، فضل، عدالت، وثاقت و جلالت شأنش اتفاق نظر دارند. ابوعبداللّه در سال 336 یا 338ه در شهر عُکبری، در ده فرسخی بغداد متولد شد. در کودکی به همراه پدرش به بغداد رفت و ساکن شد.
ابتدا در حوزه درس ابوعبداللّه معروف به جَعْل به کسب علم پرداخت؛ سپس با استاد دیگرش ابویاسر غلام ابی جحش در مجلس درس علی بن عیسی رمّانی معتزلی شرکت کرد. 1 مفید در راه کسب علم و دانش از استادان زیادی از جمله شیخ صدوق، جعفربن محمدبن قولویه و ابوغالب زراری بهره برد2 و در علوم گوناگون چون ادبیات عرب، فقه، کلام، رجال، اصول، جدل، شعر، قرآن و تفسیر تبحر یافت. وی در دولت آل بویه با طرفداران هر مسلک و عقیده ای، با جلالت و عظمت مناظره می کرد و در پیش خلفای عباسی مرتبه و جایگاه ویژه ای داشت. او فردی زاهد و کثیرالصدقه بود، لباس زبر و خشن می پوشید و نماز و روزه بسیار به جا می آورد. همیشه ملازم تعلیم و تدریس بود. کتاب های مخالفان را مطالعه کرده، حفظ می نمود و با آنان به بحث می پرداخت و در مناظره با گروه هایی چون حشویه، جبّریه، معتزله و ... به راحتی به آنان چیره می شد. 3 لقب مفید را از آن رو گرفت که در مناظره در باب غدیر خم بر استاد خویش علی بن عیسی رمانی غلبه یافت و از جانب استاد به مفید ملقب شد. 4 احمدبن علی نجاشی، شیخ طوسی، سید شریف رضی، سید مرتضی علم الهدی و بسیاری از علمای بزرگ شیعه از شاگردان شیخ مفید بودند. 5 درباره ابن حجر عسقلانی گوید: شیخ مفید دانشمند بزرگ شیعه فردی پارسا و فروتن و پاسدار علم بود. گروهی از دانشمندان از محضرش برخاستند و در بزرگداشت مکتب تشیع جایگاهی عالی یافت تا جایی که گفته اند او بر هر دانشمند بلندقدری منت دارد. ابن حجر می افزاید که عضدالدوله برای ملاقات شیخ مفید به خانه اش می رفت و هرگاه بیمار می شد به عیادتش می شتافت. شیخ جز اندکی از شب را نمی خوابید، سپس برمی خواست و به نماز می ایستاد یا مطالعه می کرد یا مشغول تلاوت قرآن می شد. 6 به گفته طبرسی، از ناحیه مقدسه سه توقیع درباره جلالت شأن و بزرگی شیخ مفید صادر گشته و حضرت او را مشمول عنایات خاص و الطاف مخصوص خود قرار داده است. 7 شیخ مفید پس از عضدالدوله دیلمی یک بار در شورش بغداد که به دلیل خلع الطائع عباسی به دست بهاءالدوله دیلمی در گرفته بود، از بغداد تبعید شد و بار دیگر در ورود ابن سهلان سلطان الدوله به بغداد به همراه بسیاری دیگر از علما از بغداد تبعید شد. 8 شیخ مفید در سایه علوم سرشار، نبوغ کم نظیر و پشت کار خارج از وصفش که همگی زبانزد عام و خاص بوده است،