علم و حدیث بود. او از بزرگانی چون ابومحمد مَخْلدی، ابوسعید سعیدبن حمدون و خفّاف حدیث شنید. وی را فردی محدث، مورد اعتماد، راستگو1 و مُسْنِد نیشابور دانسته اند. از شاگردان ایشان، زاهر و وجیه از فرزندان طاهر شحّامی و عبداللّه لغافربن اسماعیل را می توان نام برد که از او حدیث فرا گرفته اند. 2 او از نزدیکان امام موفق بود و به دارالامامه رفت وآمد داشت و برای او کتابت می کرد. گفته اند وی سر چهارراه نیشابور به سجلات و قباله نویسی اشتغال داشت. 3 آثار او الفوائد المنتخبه و منتخب المخلدیات می باشد. 4 وی سرانجام در ماه رجب در سال 463 درگذشت. 5

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ نیشابور (المنتخب من السیاق) 129. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 18 / 254. 3 ـ تاریخ نیشابور 130. 4 ـ فهرست مخطوطات دارالکتب الظاهریه 147. 5 ـ تاریخ نیشابور 130.

دیگر منابع: تذکرة الحفّاظ 3 / 1131؛ لغت نامه دهخدا 9 / 12563؛ الاعلام بوفیات الاعلام 1 / 306؛ مرآة الجنان 3 / 67؛ المستدرک علی معجم المؤلفین 46

ابراهیم اسفندیارللّه

احمد ـ اسبیجابی

احمد ـ اسبیجابی (م پس از 480ه)

ابونصر احمدبن منصور اسبیجابی.

از علمای حنفی قرن پنجم هجری و منسوب به اسبیجاب از شهرهای ماوراءالنهر در حدود ترکستان1 بود. وی را فقیهی متبحر و برتر از علمای دیار خود، توصیف کرده اند. 2 او به سمرقند سفر کرد و در این شهر اقامت گزید و مسند فتوا و قضاوت را کسب نمود. پس از درگذشت سیدابوالشجاع، مرجعیت دینی به دست او افتاد. ابونصر همچنین به تدریس برای طلاب و فقهای این دیار مشغول شد و با علما مناظره می کرد. 3 گفته اند پس از وفاتش در خانه او صندوقی یافتند که حاوی فتاوای اشتباه فقهای زمانش بود که اسبیجابی آنها را پنهان کرده بود تا نقصان کار فقها معلوم نشود و مقلدان هم به اشتباه نیفتند. 4 سال وفات اسبیجابی مشخص نیست. منابع تنها به درگذشت او پس از سال 480ه اشاره کرده اند. 5 تألیفاتی از او به جای ماند که عبارت اند از: شرح جامع الصدر، 6 شرح جامع الصغیر و شرح جامع الکبیر محمدبن حسن شیبانی حنفی (م182ه)، شرح الکافی محمدبن محمد حنفی (م 334ه)، شرح مختصر الطحاوی ابوجعفر
احمدبن محمد طحاوی. 7 بیشتر این آثار در فروع فقه حنفی است. 8

پی نوشت ها

[1] ـ معجم البلدان 1 / 179. 2 ـ طبقات السنیه 2 / 111. 3 ـ الفواید البهیه 42. 4 ـ طبقات السنیه 2 / 111. 5 ـ همان. 6 ـ کشف الظنون 1 / 563. 7 ـ هدیة العارفین 1 / 80؛ کشف الظنون 1 / 567، 2 / 230، 1626 و 1378. 8 ـ معجم المؤلفین 2 / 183.

دیگر منابع: جواهر المضیئه 1 / 335؛ القند فی ذکر علماء سمرقند 702

معصومه اخلاقی

احمد ـ اسفراینی

احمد ـ اسفراینی (344 ـ 406ه)

ابوحامد احمدبن محمدبن احمد اسفراینی معروف به ابن ابی طاهر.

از علمای شافعی قرن چهارم و پنجم هجری بود. 1 در سال 344ه در اسفراین به دنیا آمد. برخی او را مجهول النسب دانسته اند و در این مسئله که بنده بوده یا آزاد نیز تشکیک کرده اند. 2 او در سال 364ه به بغداد رفت و نزد ابن مرزبان به آموختن فقه شافعی پرداخت. پس از مرگ ابن مرزبان در ملازمت ابوالقاسم عبداللّه لعزیزبن عبداللّه للّه دارکی (م375ه) درآمد و به علم آموزی ادامه داد. 3 ابن عماد سفر او را به بغداد در سن کودکی دانسته و اضافه می کند در هفده سالگی فتوا می داد. 4 او از محدثان و مدرسان نامدار زمان خود بود. در سال 370ه در مسجد عبداللّه للّه بن مبارک بغداد شروع به تدریس فقه کرد. 5 شمار حاضران در جلسات درس او را سیصد تا هفتصد نفر از مخالف و موافق گفته اند. 6 اسفراینی در سال 398ه در فتنه حنبلیان بغداد که در جریان آن به خانه شیخ طوسی حمله شد، از بغداد خارج شده و به دارالقطن رفت و پس از آرامش نسبی شهر به آنجا بازگشت. 7 ابراهیم بن محمدبن عبدک شعرانی استاد دیگر اوست. 8 از جمله شاگردان وی می توان به هبه اللّه بن حسن لالکایی رازی (م418ه)، زهیربن حسین جذامی، محمدبن اسماعیل طوسی (م459ه)، 9 احمدبن محمد امنکدری (م442ه)، عبیداللّه للّه بن احمد حرانی، 10 ابوسعد همدانی صفار (م461ه) 11 و بسیاری دیگر اشاره کرد. وی در سال 406 درگذشت و در خانه اش به خاک سپرده شد، اما در سال 410ه به مقبره باب حرب منتقل گشت. 12 آثار او عبارت اند از: مطول در اصول فقه، الرونق در فقه، شرح مختصر المزنی که در پنجاه مجلد اختلافات علما و اقوال، مآخذ و مناظره های شان را آورده است. 13 تعلیقة الکبری و البستان در علم کلام. 14