دیگری در اصول نگاشت. او در این دو کتاب بیش از پیشینیان کوشش کرد تا به تفصیل، آثار امامیه را معرفی کند؛ ولی بعد از مرگش قبل از اینکه کسی بتواند این دو کتاب را نسخه برداری کند، به دست برخی از ورثه اش از بین رفت. 13 بااین حال، محقق شوشتری معتقد است از تعبیرهای متعدد نجاشی چنین بر می آید که آثار ابن غضایری به دست نجاشی رسیده است. 14 دو کتاب دیگر در علم رجال یکی در ممدوحان و دیگری درباره ضعفاء برای ابن غضایری گفته اند15 که ظاهراً غیر از دو کتاب قبلی است. علامه حلی در ذیل عمربن ثابت عجلی از هر دو کتاب الضعفاء و الممدوحین او نقل کرده است. 16 وی در موارد دیگر نیز از این دو کتاب استفاده کرده است. 17 اما در مقام تعارض، توثیق شیخ طوسی و نجاشی را بر جرح ابن غضایری مقدم داشته است. 18 آقابزرگ تهرانی نیز به استناد سخنی از نجاشی (وقال احمدبن الحسین فی تاریخه)، کتابی دیگر در رجال به نام تاریخ برای او فهرست کرده است و از تاریخ ابن عقده که درباره راویان شیعه و سنی بوده، استفاده کرده است که باید این کتاب نیز درباره روات شیعه و سنی نوشته شده باشد؛ ولی در جایی دیگر احتمال داده ضمیر « فی تاریخه » در سخن نجاشی، به تاریخ وفات احمدبن محمدبن خالد برقی برگردد، نه به خود ابن غضایری. 19 گفتنی است چون ضمیر به پس از خود بر نمی گردد، درست تر آن است که بگوییم مراد از تاریخ، یکی از کتب رجالی ابن غضایری می باشد و اطلاق کتاب تاریخ به کتب رجالی امری شایع است. اما آنچه اکنون به نام الرجال لابن الغضائری موجود است، در واقع همان کتاب الضعفاء منسوب به اوست که احمدبن طاووس حلی (م473ه) آن را در کتاب حل الاشکال خود گنجانده است. ابن طاووس در کتاب خود تصریح می کند کتاب ابن غضایری منسوب به اوست و به طریق روایت به دست او نرسیده است؛ 20 با وجود این، شاگردان سیدبن طاووس، یعنی علامه حلی و ابن داود نیز محتوای کتاب حل الاشکال از جمله کتاب منسوب به ابن غضایری را در کتاب خود آورده اند. مولی عبداللّه للّه شوشتری (م1021ه) هم عبارات کتاب الضعفاء را از این کتاب استخراج کرده و طبق حروف مرتب کرده است. پس از او شاگردش مولی عنایه اللّه قهپایی نیز، تمام آنچه را استادش استخراج کرده بود، در کتاب مجمع الرجال آورد. 21 محقق جلالی متن کتاب الرجال لابن الغضایری را که مشتمل بر 159 عنوان می شود، بازیابی کرده و در
بخشی به عنوان مستدرکات، با استفاده از رجال نجاشی، حلی و ابن داود، عناوین کتاب را به 225 مورد رسانده است. 22 به هرحال، مجلسی بر این کتاب اعتماد نکرده و می نویسد: اعتماد بر این کتاب موجب رد بیشتر اخبار کتاب های مشهور می شود؛ 23 زیرا به گفته وحید بهبهانی، وی بسیاری از راویان ثقه و مشهور را جرح کرده و کمتر کسی از تیغ جرح او در امان مانده است. 24 آقابزرگ تهرانی نیز قاطعانه نسبت این کتاب را به ابن غضایری رد کرده است؛ 25 همچنین خویی معتقد است انتساب آن به ابن غضایری ثابت نشده است و احتمالاً بعضی از مخالفان آن را نوشته و به ابن غضایری نسبت داده اند. 26 در مقابل، فاضل تونی و برخی دیگر بالاخص محقق جلالی درباره نسبت این کتاب به ابن غضایری و صحت محتوای آن به دیده اعتماد نگریسته اند. 27

پی نوشت ها

[1] ـ تنقیح المقال 1 / 57. 2 ـ رجال نجاشی 1 / 219. 3 ـ همان 1 / 206 و 2 / 253. 4 ـ منتهی المقال 1 / 251. 5 ـ سماء المقال 1 / 23 و 29. 6 ـ معجم الادباء 2 / 202. 7 ـ رجال نجاشی 1 / 219 ـ 220. 8 ـ رجال نجاشی 2 / 84 و 85. 9 ـ رجال نجاشی 1 / 220 و 2 / 102. 10 ـ رجال السید بحرالعلوم 2 / 49؛ مجمع الرجال 1 / 108؛ معجم رجال الحدیث 2 / 98. 1
[1] ـ رجال نجاشی 1 / 220 و 418. 12 ـ الذریعه 4 / 289. 13 ـ الفهرست (طوسی) 1 و 2. 14 ـ قاموس الرجال 1 / 441 و 442. 15 ـ همان. 16 ـ خلاصة الاقوال 241. 17 ـ خلاصة الاقوال 14 و 91. 18 ـ خلاصة الاقوال 8 و 9؛ قاموس الرجال 1 / 444. 19 ـ الذریعه 3 / 224 و 4 / 290. 20ـ مصفی المقال 46 و 47. 21ـ الذریعه 4 / 288. 22ـ الرجال لابن الغضایری، مقدمه محقق، 20 و 21. 23 ـ بحار الأنوار 1 / 41. 24 ـ تنقیح المقال 1 / 57. 25 ـ الذریعه 4 / 290 و 10 / 89. 26 ـ معجم رجال الحدیث 1 / 102 و 103. 27 ـ الرجال لابن الغضایری، مقدمه محقق، 20 و 21.

دیگر منابع: التحریر الطاووسی 4، 5، 253 و 603؛ نقد الرجال 20 و 106؛ فائق المقال 82؛ هدایة المحدثین 307؛ امل الآمل 2 / 12؛ ریاض العلماء 1 / 34، 2 / 132 و 133؛ روضات الجنات 1 / 47 ـ 59؛ ریحانة الادب 8 / 133؛ اعیان الشیعه 2 / 565؛ طبقات اعلام الشیعه 2 / 15؛ الکنی و الالقاب 1 / 371 و 372؛ فرهنگ زندگی نامه ها 1 / 624؛ فرهنگ بزرگان 34

سیدمحمدحسین میرعبداللّه للهی للّه

احمد ـ ازهری

احمد ـ ازهری (374 ـ 463ه)

ابوحامد احمدبن حسن بن محمدبن حسن ازهری نیشابوری.

وی در سال 374 متولد شد. ازهری ساکن باغ راز ببر و از خانواده