در بغداد قضاوت نمود و شاگردان او قبل از ظهر، تفسیر، حدیث، اصول، نحو و بعد از ظهر قرائات قرآن را از وی می آموختند. از استادان وی، باقلاقی، جعفر سراج، قاضی ابی سعید محزمی حنبلی، زکریا یحیی بن علی تبریزی، ابوبکر احمد بن مظفر، ابوجعفر احمد بن کرخی و ابوالبرکات می باشند. 8 وی در عصر پنج خلیفه عباسی: المستظهر ( 487 ـ 512ه )، المسترشد ( 512 ـ 529ه )، الراشد ( 529 ـ 530ه )، المقتضی ( 530 ـ 555ه ) و المستنجد باللّه ( 555 ـ 566ه ) می زیست. 9 عبدالقادر در سال 561 10 یا 562ه11 در نود سالگی درگذشت. جمعیت بسیاری در تشییع وی شرکت نمودند و به علت فراوانی جمعیت نتوانستند وی را در روز دفن نمایند؛ لذا شبانه در مدرسه باب الأزج بغداد به خاک سپرده شد. 12 از او فرزندانی باقی ماند که همگی به دانش ورزی شهرت داشتند. 13 تألیفات وی عبارت اند از: تحفة المتقین و سبیل العارفین، حزب الرجاء والانتهاء، رسالة الغوثیه، الکبریت الاحمر فی الصلاة علی النبی صلی الله علیه و آله، مراتب الوجود، معراج لطیف المعانی، یواقیت الحکم، 14 فتوح الحرمین، فتوح الغیب، الغنیة لطالبی طریق الحق که درباره اخلاق و تصوف و آداب اسلامی است که در دو جزء تدوین شده است، دیوان شعر، بشائر الخیرات، الفتح الربانی، الفیوضات الربانیه فی الاوراد القادریه، ملفوظات قادریه، ملفوظات گیلانی. 15

پی نوشت ها

[1] ـ الذریعه 9 / 1016؛ الاعلام 4 / 47. 2 ـ فتوح الغیب 108. 3 ـ عمدة الطالب 130 ـ 132. 4 ـ القلائد الجواهر 4. 5 ـ الاعلام 4 / 47. 6 ـ فتوح الغیب 108. 7 ـ ر. ک: الغدیر 11 / 174 به بعد. 8 ـ فتوح الغیب 108؛ القلائد الجواهر 7. 9 ـ سیر و مناقب الائمه التصوف 25 ـ 35. 10 ـ الاعلام 4 / 47. 1
[1] ـ الذریعه 9 / 1016. 12 ـ سیر و مناقب الائمة التصوف 25 ـ 35. 13 ـ همان. 14 ـ هدیة العارفین 1 / 596. 15 ـ الذریعه 9 / 1016.

طاهره روحانی

عبدالقاهر ـ سهروردی

عبدالقاهر ـ سهروردی (490 ـ 563ه )

ابونجیب عبدالقاهر بن عبداللّه بن محمد بن عَمَّویه سهروردی.

نسب شناسان نسب وی را به قاسم بن محمد بن ابی بکر می رسانند و وی را عموی شیخ شهاب الدین سهروردی، شیخ اشراق می دانند1 که از اهالی سهرورد، محلی در نزدیکی شهر زنجان، بوده و در سال 490ه. ق متولد شد2 و پس از پشت سرنهادن دوران کودکی برای کسب دانش عازم بغداد گردید و در این راستا در شهر اصفهان نیز نزد برخی از علمای آن دوره مانند ابوعلی حداد، اسعد میهنی، ابوعلی کاتب، زاهر شحامی و ابوبکر انصاری کسب علم کرد. 3 سهروردی در علوم گوناگون و رایج دوره خود از قبیل حدیث، تاریخ، فقه، اصول، تفسیر و علوم ادبی تبحر یافت و مدتی نیز در نظامیه بغداد مشغول تدریس گردید. وی بعد از مصاحبت با احمد غزالی، به زهد و تصوف روی آورد و گوشه عزلت گزید؛ سپس مدتی در محلی که برای صوفیان ساخته شده بود، به وعظ و تذکره و دعا و جذب مرید و شاگرد پرداخت؛ لذا بعد از فزونی مریدان، مدرسه ای بنا کرده و به آن محل نقل مکان نمود. 4 این امر سبب گردید وی را از مشایخ صوفیه ذکر کنند. افرادی همانند ابوسعد سمعانی، ابن عساکر، قاسم بن عساکر، ابواحمد بن سکینه و شهاب الدین سهروردی از وی نقل روایت کرده اند. 5 سمعانی می گوید: « ابونجیب بعد از آموختن فقه در نظامیه مدتی از مردم کناره گیری کرده و گوشه عزلت گزید؛ مریدانی پیدا کرد و در کرانه دجله رباطی ( کاروانسرایی ) برای خود ساخت و مردم را به سوی خدا دعوت نمود و طریق زهد و خودسازی را در پیش گرفت. چندین بار او را ملاقات کرده و از کلامش بهره بردم ». 6 دیگران نیز از وی با عناوینی همچون صوفی، زاهد، واعظ، فقیه شافعی، محدث، مورخ و مفتی عراقین یاد کرده اند. 7 وی در سفری که به بیت المقدس داشته، در دمشق مورد تکریم و احترام حاکم آن دیار قرار گرفته و گویا در این سفر بوده که ابن عساکر با وی ملاقات و از وی روایت اخذ نمود. 8 سهروردی درنهایت در سال 563ه در بغداد وفات یافت و به خاک سپرده شد. 9

آثار وی عبارت اند از: آداب المریدین که در تصوف و زهد و اخلاق به رشته تحریر درآمده است، 10 شرح اسماء الحسنی، غریب المصابیح، مختصر مشکوة المصابیح بغوی، 11 طبقات الشافعیه. 12

پی نوشت ها

[1] ـ الذریعه 1 / 28. 2 ـ طبقات الشافعیة الکبری 7 / 145. 3 ـ طبقات الشافعیة ( اسنوی ) 2 / 64 ـ 65؛ شذرات الذهب 4 / 208. 4 ـ تاریخ مدینة دمشق 36 / 412. 5 ـ تاریخ الاسلام 39 / 164 ـ 167. 6 ـ الانساب 3 / 340. 7 ـ شذرات الذهب 4 / 208؛ تاریخ الاسلام 39 / 164 ـ 167 8 ـ تاریخ مدینة دمشق 36 / 412. 9 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 478. 10ـ هدیة العارفین 1 / 607. 1
[1] ـ الاعلام 4 / 49. 12 ـ معجم المؤلفین 5 / 311.