ابوالحسین مبارک بن عبدالجبار بن طیوری و دیگران حدیث شنید. او برای کسب علوم بیشتر به شهرهای گوناگون شام نیز سفر نمود و با بسیاری از بزرگان همنشین شد. ابوسعد سمعانی او را فردی صالح، دیندار، خیرخواه، عابد و صوفی مسلک توصیف نموده و می نویسد: از او مطالب بسیاری شنیده است. او در ماه ذی الحجه سال 519ه در مرو درگذشت. 1 قصیدة فی الظاء و شرح آن اثر اوست. 2

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 2 / 317. 2 ـ هدیة العارفین 1 / 696.

دیگر منابع: اللباب فی تهذیب الانساب 1 / 417؛ کشف الظنون 2 / 1343؛ معجم المؤلفین 7 / 139.

محمود هیئتی

علی ـ خزاعی

علی ـ خزاعی (م. پس از 585ه )

ابوالحسن زین الدین علی بن محمد بن احمد بن حسین بن احمد خزاعی رازی.

علی بن محمد پدر مفسر بزرگ شیعه ابوالفتوح رازی است. او از قبیله خزاعه و از اولاد عبداللّه بن بدیل بن ورقاء خزاعی می باشد. بدیل هفت پسر داشت که برخی از آنها به ایران کوچ کرده و در نواحی شرقی مانند نیشابور، سبزوار، ری و شهرهای دیگر سکنا گزیدند و به خزاعی، بدیلی و بدیلیان معروف گشته اند و افراد صاحب نام و عالم از میان آنان برخاسته اند. 1 احمد بن حسین، جد علی ساکن شهر ری و از دانشمندان معتبر آن دیار و شاگرد سید رضی، سید مرتضی، شیخ طوسی و دیگر بزرگان بوده است. 2 از جزییات زندگی علی بن محمد مطالب بسیاری در دست نیست. به طور اجمال می توان گفت او در شهر ری متولد شده و در همان شهر به تحصیل علم پرداخته است. او از پدرش و اسماعیل بن حسن بن محمد حسینی نقیب نیشابور و شیخ ابوبکر بن احمد و از گروهی دیگر از علمای شیعه روایت نقل کرده است. 3 از کسانی که از ایشان حدیث نقل کرده اند می توان به پسرش ابوالفتوح رازی و شیخ منتجب الدین اشاره کرد. 4 درجه علمی او به حدی بود که از متکلمان بزرگ عصر خویش و استاد بسیاری از علما و دانشمندان بنام آن دوران بوده است.

آثار تالیفی او عبارت اند از: کتاب الواضح، در این کتاب یکی از شاگردان خزاعی روایاتی که خود از ایشان شنیده به همراه روایاتی که شیخ منتجب الدین از مؤلف نقل کرد، گردآوری کرده است. 5 دقایق الحقایق، عیون الاحادیث، مناظرات که این کتاب شامل مناضرات مؤلف با مخالفان مذهب شیعه می باشد؛ مسائل فی المعلوم و الاحوال. 6 از فحوای منابع و مطالب کتاب هایی که به زندگی علی بن محمد خزاعی پرداخته اند می توان به دست آورد که سال درگذشت ایشان پس از سال 585ه بوده است. این تاریخ به تأیید شیخ آقابزرگ تهرانی هم رسیده است. 7

پی نوشت ها

[1] ـ مفاخر اسلام 3 / 426. 2 ـ همان. 3 ـ ریاض العلماء 4 / 188. 4 ـ الذریعه 25 / 11. 5 ـ فهرست شیخ منتجب الدین 79. 6 ـ أمل الآمل 2 / 200؛ جامع الرواة 2 / 597؛ معجم المؤلفین 7 / 179. 7 ـ الذریعه 8 / 234.

دیگر منابع: فوائد الرضویه 2 / 323؛ تذکرة المتبحرین 498؛ اعیان الشیعه 8 / 328؛ روضات الجنات 516؛ تنقیح المقال 2 / 204؛ بحار الأنوار 202 / 221 و 246.

حافظ فرزانه

علی ـ دمشقی

علی ـ دمشقی (499 ـ 571ه )

ابوالقاسم علی بن حسن بن هبه اللّه دمشقی مشهور به ابن عساکر.

از بزرگ ترین و مشهورترین محدثان و مورخان اهل سنت که در ماه محرم سال 499ه در دمشق به دنیا آمد و علاوه بر تعلیم و تربیت شاگردان فراوان، تصنیفات و نوشته های بسیاری از خود بر جای گذاشت که مشهورترین آنها تاریخ دمشق است. بر پایه گزارش فرزندش ابومحمد قاسم، ابن عساکر علوم مقدماتی را نزد پدرش، برادر بزرگ ترش صائن و ابومحمد اکفانی در دمشق فرا گرفت؛ سپس برای تکمیل دانش خویش راهی بلاد گوناگون گردید و نزد بیش از 1300 استاد مرد و بالغ بر هشتاد، زن حدیث و علوم دیگر را آموخت که پیش از آن از بسیاری از آنان اجازه روایت گرفته بود. در سال 520 راهی عراق شد در 521 به قصد انجام مناسک حج به مکه رفت و در مکه و مدینه حدیث شنید؛ پس از بازگشت به عراق مدت پنج سال اقامت کرد؛ سپس به شهرهای گوناگونی از کشورهای عراق، ایران، جزیره، شام و حجاز ازجمله اصفهان، مرو، هرات، نیشابور، سرخس، کوفه، بغداد و ... سفر کرده و سالیانی دراز کوله باری از دانش فراهم آورد. 1 از میان استادان فراوان وی می توان به افرادی همچون ابوالقاسم نسیب، قوام بن زید، سبیع بن قیراط، ابوطاهر حنائی، عبدالکریم بن حمزه و طاهر بن سهل اسفراینی اشاره کرد. 2 ابن عساکر علاوه بر آنکه در طول این سالیان به دانش اندوزی اشتغال