کتاب جامع الصغیر قاضی ابوطاهر دِباس بغدادی که کتاب مفصلی است، می باشد، قید الأوابد، منظومة فی الفقه، نخستین کتاب فقهی به سبک منظومه است، منظومة الخلافیات، کتاب فقهی که به مجمع الخلافیات هم مشهور است. مؤلف در این کتاب در ده باب به ائتلاف و اختلافات فقهی بین ائمه چهارگانه اهل سنت پرداخته است، القند فی ذکر علماء سمرقند، از کتاب های مهم مؤلف در بیست مجلد و درباره علمای سمرقند می باشد و تا کنون بارها به چاپ رسیده است، تاریخ بخاری، العقائد، این کتاب به عقاید نسفی مشهور است. مؤلف در این کتاب مختصر به مباحث توحید پرداخته و بارها در مصر به چاپ رسیده و شرح های بسیاری بر آن نوشته شده است که ازجمله شرح سعدالدین مسعود بن عمر تفتازانی ( م791ه ) می باشد، تطویل الاسفار لتحصیل الاخبار، توضیح این کتاب در بخش زندگی مؤلف گذشت، منهاج الدرایه فی فروع الحنفیّه، النجاح فی شرح کتاب الصحاح، در این کتاب اسناد صحیح بخاری را از پانصد طریق از استادان خود اخذ و بررسی کرده است، الیاقوته فی الاحادیث، الاجازات المترجمه بالحروف المعجمه، الاشعار، الجمل المأثوره، الخصائل فی الفروع، این اثر کتاب بزرگی در فروع مذهب حنفیه است، الحصائل فی المسائل، دعوات المستغفرین، عجالة الحسبی بصفة المغربی، مجمع العلوم، المعتقد، منظومه ای در خلاف می باشد، مشارع الشارع فی فروع الحنفیّه، التیسیر فی التفسیر، مؤلف در مقدمه این تفسیر صد اسم از اسم های قرآن را ذکر کرده، سپس به تعریف، تفسیر و تأویل پرداخته، مقصود و برداشت خود را از آیات شرح و بسط داده است، الفتاوی النسفیّه، مجموعه فتواهای مؤلف است. 12

پی نوشت ها

[1] ـ تاج التراجم 47؛ الاعلام 5 / 60. 2 ـ لسان المیزان 4 / 327. 3 ـ طبقات المفسّرین ( الداوودی ) 2 / 7. 4 ـ شذرات الذهب 4 / 115. 5 ـ طبقات المفسرین ( الداوودی ) 2 / 7. 6 ـ لسان المیزان 4 / 327. 7 ـ همان. 8 ـ شذرات الذهب 4 / 115؛ تاج التراجم 47. 9 ـ همان؛ الاعلام 5 / 60. 10 ـ تاج التراجم 47؛ التحبیر 1 / 528؛ العبر فی خبر من غبر 2 / 453. 1
[1] ـ تاج التراجم 47. 12 ـ هدیة العارفین 1 / 783؛ الاعلام 5 / 60؛ سیر اعلام النبلاء 20 / 127.

دیگر منابع: الفوائد البهیّه 149؛ الجواهر المضیئه 2 / 657؛ طبقات المفسرین ( سیوطی ) 27؛ ایضاح المکنون 1 / 25 و 117؛ الکنی و الالقاب 3 / 249؛ معجم المطبوعات العربیه 2 / 1854.

حافظ فرزانه

عمرو ـ اشبیلیعمرو ـ اشبیلی (م549ه )

ابوالحکم عمرو بن زکریا بن بطال اشبیلی برهانی ( بهرانی ) لبلی معروف به ابن بطال.

وی از قضات و دانشمندان منطقه لبله از توابع اشبیله در اندلس بود؛ 1 به همین دلیل به این القاب خوانده می شد. او نزد افرادی همچون شریح، ابوالحسن بن اخضر و قاضی ابوبکر بن عربی کسب علم نمود2 و در علوم قرآنی و حدیث تخصص یافت. 3 همچنین افرادی مثل ابوالعباس بن خلیل، یحیی بن خلف هوزی، ابومحمد بن جمهور و جماعتی دیگر از وی روایت نقل کرده اند. 4 اشبیلی علاوه بر فعالیت های علمی، در امور اجتماعی و سیاسی نیز وارد شد؛ لذا مدتی امور قضایی لبله را بر عهده گرفت. همچنین از خطبای منطقه نیز به شمار می رفت. وفات وی را سال 549ه ذکر کرده اند و آن هم در جریان واقعه ای که در لبله رخ داده بود، وی به قتل رسید. 5 آثاری که برای اشبیلی ذکر شده عبارت اند از: صناعات الفؤاد، مناظرة الخریف والشتاء. 6

پی نوشت ها

[1] ـ معجم البلدان 3 / 10؛ الانساب 1 / 161. 2 ـ تاریخ الاسلام 37 / 372. 3 ـ معجم المؤلفین8 / 9. 4 ـ تاریخ الاسلام 37 / 372. 5 ـ هدیة العارفین 1 / 803. 6 ـ ایضاح المکنون 2 / 558 و 71.

قهرمان کرمی

عمر ـ ورسکی

عمر ـ ورسکی (م594ه )

بدرالدین عمر بن عبد الکریم ورسکی بخاری.

درباره شرح حال و زندگی او آگاهی چندانی در دست نیست. لقب ورسکی بیانگر این است که اصالت و محل تولدش ورسک از روستاهای سمرقند بوده است؛ 1 ولی در شمار فقهای حنفی مذهب بلخ به حساب آمده است2 که نشان می دهد وی به بلخ مهاجرت کرده و در آنجا ساکن شده است. محمد بن عبدالستار بن محمد عمادی در بخارا به شاگردی وی پرداخته و از محضر وی فقه را فرا گرفته است. 3 خودش نیز فقه حنفی را از استادش عبدالرحمان کرمانی آموخت. وفاتش در سال 594ه در شهر بلخ روی داد و تنها اثر منسوب به وی در شرح الجامع الصغیر صدر شهید در فروع فقه حنفی می باشد. 4