کتاب الافاده پدرش ذکر شده، همچنین اضافاتی بر کتاب پدرش داشته است. 7 وی در تاریخ 585ه وفات کرد. 8

پی نوشت ها

[1] ـ الاکمال 6 / 69 ( پاورقی ). 2 ـ نفح الطیب 1 / 401. 3 ـ غایة النهایه 1 / 607. 4 ـ التغنی بالقرآن 32. 5 ـ الاکمال 6 / 69. 6 ـ سیر اعلام النبلاء 23 / 29. 7 ـ غایة النهایه 1 / 607. 8 ـ التغنی بالقرآن 32.

دیگر منابع: هدیة العارفین 1 / 805؛ معجم المؤلفین 8 / 16.

قهرمان کرمی

عیاض ـ یحصبی

عیاض ـ یحصبی (476 ـ 544ه )

ابوالفضل عیاض بن موسی بن عیاض یحصبی سبتی معروف به قاضی عیاض.

وی در نیمه ماه شعبان سال 476 و بنا به روایتی در 496ه در شهر فاس متولد شد. 1 ولی تبارش اندلسی است. اجداد وی از اندلس به منطقه فاس کوچ کردند2 و ابوالفضل در شهر فاس و سپس در شهر سبته رشدونمو کرد؛ ازاین رو سبتی نیز خوانده شده است. همچنین به دلیل انتسابش به مالک بن یحصب قبیله ای از قبایل حمیر به این لقب شهرت یافت. 3 در دوران کودکی در سبته نزد قاضی ابوعبداللّه بن عیسی و ابواسحاق بن فاسی کسب دانش کرد و برای تکمیل تحصیلات خود به اندلس سفر نمود4 و نزد ابن عتاب، ابن حاج، ابوولید بن رشد و برخی دیگر دانش آموخت و از افرادی چون ابوعلی غسّانی، ابوعبداللّه خولانی و ابوبکر طرطوشی اجازه نقل حدیث گرفت. وی بعد از مراجعت از اندلس که در رشته های گوناگون علوم ازجمله حدیث، فقه، تفسیر، اصول، علم نحو، لغت، کلام و انساب عرب تبحر یافته بود، 5 به تدریس و تربیت شاگرد مشغول شد. علاوه بر آن در سال 515 ه وارد فعالیت های اجتماعی شد و متولی امور قضایی سبته گردید. 6 در شعر و خطابه نیز دستی داشت. از تربیت یافتگان محضر قاضی عیاض می توان به ابوجعفراحمد بن عبدالرحمان و ابوعلی حسین بن محمد صیرفی اشاره نمود. 7 وی در سال 531ه به درخواست تاشفین حاکم غرناطه، امور قضایی آن دیار را بر عهده گرفت؛ ولی این امر چندان دوام نیاورد و پس از اندک زمانی از مقام خویش عزل و به سبته بازگشت و برای دومین بار مسند قضاوت سبته را بر عهده گرفت. 8 درباره علم و دیانت وی گفته شده وی از لحاظ علمی بی نظیر و از نوادر دوران بود. در دین نیز تعصب داشت. وی از علمای مالکی مذهب بود، با فلسفه میانه خوبی نداشت؛ ازاین رو به سوزاندن کتب غزالی که در باب فلسفه بود امر کرد. 9 قاضی به جمع آوری حدیث اهتمام بسیاری داشته و از اهل تفنن در علم و ذکاوت در فهم بود. قاضی در نهم جمادی الثانی 544ه درگذشت. او را در باب ایلان مراکش دفن کردند. 10 نتیجه یک عمر تلاش علمی وی آثاری است که از او نقل کرده اند: الشفا بتعریف حقوق المصطفی، شرح هایی بر این کتاب نوشته شده و حاجی خلیفه معتقد است این کتاب منافع و فواید بسیاری دارد و تا به حال کسی مثل آن را ننوشته است. این کتاب در باب سیره پیامبر صلی الله علیه و آله نگاشته شده است، ترتیب المدارک وتقریب المسالک در ذکر فقهای مذهب مالک، کتابی در عقیده، بغیه الرائد شرح حدیث ام زرع، جامع التاریخ، مشارق الانوار فی اقتضاء صحیح الآثار الموطأ والبخاری و صحیح مسلم، 11 الغنیه در ذکر مشایخ و استادان خود، الالماع الی معرفة اصول الروایه و تفییدالسماع فی مصطلح الحدیث، 12 غریب الشهاب، الاجوبة المخیره ( المحبره ) عن الاسئلة المحیّره ( المتخیره )، اخبار القرطبیین، الاعلام فی حدود الاحکام، مطامح الافهام فی شرح الاحکام، نظم البرهان علی صحة ( حجة ) جزم الاذان، السیف المسلول علی من سبّ اصحاب الرسول، العیون السته فی اخبار سبته، المعجم فی شرح شیوخ ابن سکره الصدفی، التنبیهات المستنبطه فی شرح مشکلات المدونه فی فروع الفقه المالکی، کمال المعلم فی شرح صحیح مسلم، المقاصد الحسان فیما یلزم الانسان، اجوبة القرطبیین، مجموعه اشعار، مجموعه خطبه ها، 13 غنیة الکاتب وبغیة الطالب فی الصدور والترسل، اجوبته عما نزلت فی ایام قضائه من نوازل الاحکام فی سفر، مسألة اهل الشروط بینهم التزاور، سرّ السّراة فی ادب القضاة. 14

پی نوشت ها

[1] ـ شذرات الذهب 4 / 138. 2 ـ تذکرة الحفاظ 4 / 130. 3 ـ وفیات الاعیان 3 / 483. 4 ـ الصله 2 / 453. 5 ـ وفیات الاعیان 3 / 483. 6 ـ الاعلام 5 / 99. 7 ـ الصلة 2 / 453. 8 ـ ترتیب المدارک 1 / 20. 9 ـ شذرات الذهب 4 / 138. 10 ـ بغیة الملتمس 437. 1
[1] ـ تاریخ الاسلام 37 / 200. 12 ـ الاعلام 5 / 99. 13 ـ الشفاء بتعریف حقوق المصطفی 1 / 3. 14 ـ ترتیب المدارک 1 / 20.

دیگر منابع: جذوة الاقتباس 277؛ دیباج المذهب 168؛ قلائد العقیان 222؛ هدیة العارفین 1 / 805؛ کشف الظنون 2 / 1018 و 2 / 1052؛ معجم المؤلفین 8 / 16؛ روضات الجنات 5 / 321؛ ریحانة الادب 4 / 418؛ مشاهیر دانشمندان اسلام 4 / 54؛ تهذیب الاسماء ( نوری ) 2 / 43.

قهرمان کرمی