برخوردار بود، جایگاه ویژه ای میان عام و خاص یافته بود. 3 وی فقه را نزد محمد بن یحیی جنزی نیشابوری، شاگرد برجسته ابوحامد غزالی و حدیث را از محدثان بزرگی همچون ابوالمعالی محمد بن اسماعیل فارسی، عبدالوهاب شادیاخی، هبه الرحمان قشیری، ابومحمد بن عبدالجبار بن محمد بیهقی و وجیه بن طاهر شحامی آموخت. 4 بَرَوی به بغداد و دمشق مسافرت کرده و به تعلیم و ترویج مذهب اشعری پرداخته است. از منابع برمی آید وی در اواخر عمر و در ایامی که به شهرت و آوازه علمی دست یافته بود، به این دو شهر درآمده است. ابن عساکر که با او دیدار داشته است، می نویسد: بَرَوی در سال 565ه به دمشق وارد شد و در خانقاه سمیساطی اقامت گزید و چون خبر ورودش در شهر انتشار یافت، بسیاری از طالبان علم مطالبی را که از وی شنیده یا به واسطه اخذ کرده بودند، بر او عرضه کردند و او نیز نکاتی را برایشان املا کرد. 5 ابن جوزی نیز در گزارش خود آورده است وی در اوایل حکومت خلیفه المستضیئ ( 566 ـ 575ه ) به بغداد آمد و کرسی تدریس برپا ساخت و به تدریس فقه و حدیث و ترویج مذهب اشعری پرداخت. 6 از مجموع این دو گزارش به دست می آید وی به مدت دو سال در دمشق و بغداد اقامت داشته، چه اینکه در سال 567ه از دنیا رفته است. به هر حال در مدتی که در بغداد اقامت داشت، در جامع قصر حلقه مناظره داشت و حتی بسیاری از بزرگان و مدرسان در آن شرکت می کردند، به علاوه در مدرسه نظامیه مجلس وعظ داشت و در مدرسه نهائیه به تدریس علوم گوناگون مشغول بود. گفته شده وی از دشمنان دیرینه و سرسخت حنابله بود و دایما آنها را شماتت می کرد. 7 صفدی از وی نقل کرده است که گفت: « اگر قدرتی داشتم برای حنابله جزیه وضع می کردم ». 8 این حرف، گویای عمق کینه و دشمنی وی را با حنبلیان می رساند. سبکی و اسنوی نام بَرَوی را در زمره علمای شافعی ذکر کرده و فصاحت و بلاغت وی را در نوشتار و گفتار ستوده اند. 9 وی درنهایت به مرگی مشکوک از دنیا رفت. ابن اثیر نوشته است وی و جمعی از خانواده و اطرافیانش به واسطه مرض اسهال از دنیا رفتند و بنا بر نقلی یادآور شده است چون با حنابله دشمنی داشت به وسیله حلوایی که از جانب ایشان و به واسطه زنی برای وی آوردند، او و خانواده اش مسموم شده و درگذشتند. 10 گزارش اخیر در بسیاری از منابع تأیید گردیده است. 11 سال مرگ وی در ماه رمضان 567ه در بغداد اتفاق افتاد که خلیفه المستضیئ باللّه بر او نماز گزارد و در مقبره ابواسحاق شیرازی در باب أبرز به خاک سپرده شد. 12

آثار وی عبارت اند از: سراج العقول الی منهاج الوصول، المنتهی فی معرفة الکلام و النظر و البلاغة و الجدل، المقترح فی المصطلح فی الجدل. 13 کتاب اخیر وی مورد استفاده بسیاری از علما و فقها قرار گرفته و فقیه ابوالحسن مظفر بن عبداللّه مصری شرحی مفصل بر آن نوشته است. 14

پی نوشت ها

[1] ـ وفیات الاعیان 4 / 226. 2 ـ طبقات الشافعیة الکبری 6 / 389. 3 ـ مرآة الجنان 3 / 288. 4ـ تاریخ مدینة دمشق 55 / 204. 5 ـ همان. 6 ـ المنتظم 18 / 198. 7 ـ وفیات الاعیان 4 / 225 ـ 226. 8 ـ الوافی بالوفیات 1 / 279. 9 ـ طبقات الشافعیة الکبری 6 / 389؛ طبقات الشافعیة ( اسنوی ) 1 / 126. 10 ـ الکامل فی التاریخ 11 / 376. 1
[1] ـ مرآة الجنان 3 / 288؛ وفیات الاعیان 4 / 225 ـ 226. 12 ـ الوافی بالوفیات 1 / 279. 13 ـ معجم المؤلفین 11 / 279. 14 ـ وفیات الاعیان 4 / 225 ـ 226.

دیگر منابع: سیر اعلام النبلاء 20 / 577؛ شذرات الذهب 4 / 224؛ البدایة و النهایه 12 / 269؛ العبر 3 / 52؛ المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن الدبیثی 65؛ الاعلام 7 / 24؛ کشف الظنون 1 / 424، 2 / 1793 و 1711؛ هدیة العارفین 2 / 96.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ بزّاز

محمد ـ بزّاز (483 ـ 565ه )

ابوشکر عبداللّه بن محمد بن احمد بزّاز بغدادی معروف به ابن نقّور.

در سال 483ه در خانواده ای از اهل علم متولد شد و پس از نشوونما به تحصیل علم روی آورد. از مشایخ او پدرش ابومنصور، ابومحمد قاسم بن علی حریری صاحب مقامات ( م 516ه )، مبارک بن عبدالجبّار صیرفی، ابوالحسن علی محمد علاف، ابوالبرکات محمد بن عبداللّه وکیل، احمد بن مظفر بن سوسن، حسن بن محمد تِلگی، ابوالقاسم بن بیان و هبه اللّه بن احمد بن نرسی است. ابوسعد سمعانی، عمر بن علی قرشی، حافظ عبدالغنی، عبدالعزیز بن باقا، محمدابراهیم اِربلی، عبداللطیف بن یوسف، 1 موفق بن قدامه و برخی دیگر نیز از او روایت کرده اند. 2 ابن نقور فردی متدین، صالح، خیّر و نیکوکار بود و به گفته یکی از شاگردانش، بین مشایخ کسی از او موثق تر و دقیق تر به روایات نبوده است. وی درنهایت در دهم شعبان 565 درگذشت3 و