ابوسعد آدم بن احمد بن اسد هِرَوی.

آدم هروی نحوی، لغوی، محدث و از ادیبان سده ششم هجری بود. وی از مردم هرات و منسوب بدانجا، ولی ساکن بلخ بود. در 520ه در راه حج وارد بغداد شد و گروهی از فاضلان و ادیبان نزد او جمع شده و از او حدیث و ادبیات فرا گرفتند. در همانجا میان وی و ابومنصور موهوب بن احمد جوالیقی مناظره ای درگرفت و آدم به او پاسخ های ادیبانه داد. 1 وی از مدرسان برجسته مدرسه نظامیه بلخ بود. 2 معروف ترین شاگرد و مرید او که در محضر وی در آن مدرسه تربیت یافت، محمد بن عبدالجلیل معروف به رشیدالدین وطواط، کاتب خوارزمشاه، ادیب و سخن سرای برجسته بلخ و نویسنده بزرگ آن سامان بود که نامه ای ارادت آمیز به وی نوشت و اشعاری حاکی از احترام به وی در آن گنجاند و مقام منزلت وی را در علم و ادب گرامی داشت. آدم هروی در بیست و پنجم ماه شوال سال 536ه درگذشت. 3 شرح دیوان الحماسه اثر اوست. 4

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الادباء 1 / 101. 2 ـ المستدرک علی معجم المؤلفین 115. 3 ـ معجم الادباء 1 / 101. 4 ـ المستدرک علی معجم المؤلفین 115.

دیگر منابع: بغیة الوعاة 1 / 404؛ ریحانة الادب 7 / 125.

محمود هیئتی

ابراهیم ـ اصفهانی

ابراهیم ـ اصفهانی (م530 ه )

ابونصر ابراهیم بن فضل بن ابراهیم اصفهانی ملقّب به دَعْلَجْ و معروف به بأّآر.

ازآن رو که پدرش چاه کن بوده و به حفر آبار می پرداخته، وی را
نیز « بأّآر »، « بئاّر » و « بار » نامیده اند. اهل اصفهان بود و از محدثانی به شمار می رود که همواره برای کسب علم حدیث، مابین عراقِ عجم و بغداد و خراسان در رفت وآمد بود1 و شاید به این دلیل به او « دَعْلَجْ » گفته اند؛ زیرا « دعلج » به معنای کسی است که دائم در حال رفت وآمد و تردد باشد. 2 سمعانی ( م562ه ) گوید: « او در طلب علم حدیث، شهرها و بلاد گوناگون را زیر پا گذاشت و از بسیاری اخذ حدیث کرد و احادیث فراوانی را به خط خود نوشت، الا اینکه غیرموثق و کذاب بود و شنیدم که او به وضع احادیث می پرداخت و متون خودساخته را بر اسانید معتبر سوار می کرد و هنگامی که به اصفهان رسیدم، همگان بر جرح و طرد او متفق القول بودند ». 3 ابن حجر عسقلانی نیز مطالبی را در تضعیف و تکذیب او آورده است. 4 از استادان او عبدالرحمن بن ابی عبداللّه بن منده، احمد بن محمد بن نقور بزّار، هبه اللّه بن محمد أزدی و محمد بن عبدالعزیز فارسی را می توان نام برد. 5 کسانی مانند ابوطاهر سلفی، ابوبکر بن کامل خفاف و ابومعّمر مبارک بن احمد نیز نزد او به فراگیری حدیث پرداختند. 6 سمعانی، معاصر وی، کتاب مستقلی را برای او نام نبرده جز آنچه بدان اشاره شد که وی احادیث بسیاری را به خط خود نوشته و نسخه برداری کرد. او در اواخر سال 530ه یا اوایل 531 وفات یافت. 7

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 1 / 251. 2 ـ المنجد، ذیل ماده دعلج. 3 ـ الانساب 1 / 251. 4 ـ لسان المیزان 1 / 89. 5 ـ الانساب1 / 251؛ لسان المیزان 1 / 89. 6 ـ الوافی بالوفیات 6 / 90. 7 ـ الانساب 1 / 252.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 36 / 178؛ سیر اعلام النبلاء 19 / 629؛ معجم المؤلفین 10 / 74.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی