هاشم بن محمدهاشم بن محمد (قرن ششم هجری)

از جزییات زندگی او اطلاعی در دست نیست. او از فضلا و محدثان بزرگ شیعی بوده و کتابی به نام مصباح الانوار فی مناقب امام الابرار دارد. 1 او در این کتاب، فضایل و مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام و در دو مجلد و سی باب نوشته شده است. مؤلف در این کتاب از ابومنصور شهردار بن شیرویه دیلمی ( م558ه ) روایات بسیاری نقل کرده و می گوید از او اجازه روایت داشته است. همچنین در این کتاب از شماری دیگر از استادان خود نام برده و می نویسد: از وجیه الدین ابوالحسن علی بن محمد بن احمد علوی هروی در ماه ذی الحجه سال 552ه، سدیدالدین شاذان بن جبرییل ( حیات 558ه )، قاضی ابوطاهر ابراهیم بن حسن بن محمد فزاری در ماه ربیع الاول سال 514ه و ابوالفتح عبدالملک بن ابی القاسم بن ابی سهل کروحی هروی در ماه ذی الحجه سال 548ه روایت کرده است. 2 ابومحمد عباس بن محمد بن ابی منصور عصاری طوسی، ابوالعلاحسن بن احمد عطار قرشی ( م569ه ) و ابوالقاسم محمود بن عمر زمخشری ( م538ق ) از دیگر استادان او بوده اند. 3 علامه مجلسی درباره کتاب مصباح الانوار می نویسد: « این کتاب دارای اخبار ناب است و از محتوای آن چنین برمی آید که مؤلف آن فاضلی بزرگ بوده و از اصول معتبر خاصه و عامه بهره برده است ». 4 او در جای دیگر می نویسد: « گاهی به غلط این کتاب را به شیخ طوسی نسبت داده اند و حال آنکه هاشم بن محمد در کتاب خود بسیار از شاذان بن جبرییل قمی که به مراتب از شیخ طوسی متأخر بوده، روایت کرده است ». 5 همچنین خوانساری صاحب روضات الجنات6 و کنتوری صاحب کشف الحجب نیز انتساب آن را به شیخ طوسی صحیح نمی دانند؛ 7 ولی عبداللّه افندی صاحب ریاض العلماء انتساب آن را به طوسی تقویت کرده و می نویسد: هاشم بن محمد از ابن عباس و او نیز از ابن قولویه روایت کرده و این تأییدی بر صحت این انتساب است؛ به دلیل اینکه ابن عباس از معاصران شیخ طوسی بوده است. 8 تاریخ درگذشت هاشم مشخص نیست؛ ولی چنان که از سال حیات و وفات استادان او بر می آید، از رجال قرن ششم هجری بوده است. 9

پی نوشت ها

[1] ـ أمل الآمل 2 / 341. 2 ـ الذریعه 21 / 103. 3 ـ طبقات اعلام الشیعه 2 / 331. 4 ـ بحار الأنوار 1 / 40. 5 ـ بحار الأنوار 1 / 21. 6 ـ روضات الجنات 8 / 180. 7 ـ کشف الحجب و الاستار 526. 8 ـ ریاض العلماء 5 / 305. 9 ـ الذریعه 21 / 103.

دیگر منابع: ایضاح المکنون 2 / 491؛ معجم المؤلفین 13 / 133؛ الذریعه 11 / 222.

محمود هیئتی

هاشم ـ حلبی

هاشم ـ حلبی (496 ـ 577ه )

ابوطاهر هاشم بن احمد بن عبدالواحد اسدی معروف به ابن خطیب حلبی.

ادیب، خطیب، بلیغ، فصیح، واعظ، زاهد و عابد. در سال 496ه در حلب به دنیا آمد. 1 اصل و اجداد او اهل رقّه ( از شهرهای شام ) بودند و بعدها به حلب منتقل شدند. 2 وی در حلب به وعظ و خطابه می پرداخت. جامع علوم و فنون گوناگون بود، قرائتی نیکو داشت و فردی خیّر و نیکوکار و زاهد و عابد به شمار می رفت. از شاگردان او حمزه بن قبیطی است. ابوسعد سمعانی، خطیب یونس بن محمد فارقی و ابوالقاسم بن صَصْری نیز از او روایت کرده اند. 3 وی در ایام المستنجد باللّه عباسی ( 555 ـ 566ه ) و در سفر حج، برای مدتی نیز در بغداد اقامت گزیده و به وعظ و خطابه مشغول شد. مقام علمی و شهرت او باعث شد شمشیری گرانبها به او هدیه گردد. 4 درب شرقی مسجد جامع حلب به نام درب الخطیب نیز به او منسوب بود. وی درنهایت در ماه جمادی الآخر 577 در حلب درگذشت. 5 آثار او عبارت اند از: اللحن الخفی ( التنبیه علی اللحن الخفی )، أفراد ابی عمرو بن العلاء، 6 مناجاة العارفین، کتاب خطب7 ( دیوان خطب )، وسیلة الحفی الی اصلاح اللحن الخفی8 که احتمالاً همان کتاب نخست است.

پی نوشت ها

[1] ـ بغیة الوعاة 2 / 321. 2 ـ معجم الادباء 19 / 264. 3 ـ تاریخ الاسلام 40 / 245. 4 ـ سیر اعلام النبلاء 4 / 253. 5 ـ همان؛ الأعلام 8 / 64. 6 ـ بغیة الوعاة 2 / 321. 7 ـ سیر اعلام النبلاء 4 / 253. 8 ـ هدیة العارفین 2 / 503.

دیگر منابع: کشف الظنون 2 / 1548 و 2009؛ الاعلام 8 / 64؛ معجم المؤلفین 13 / 127 و 131.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی