ابن احدبابن احدب منصور ـ مغراوی ابن اخت غانم محمد ـ مالقی ابن اخضر علی ـ اشبیلی ابن الاخوه عبدالرحیم ـ عطار ابن اخی العزیز محمد ـ عماد ابن ادریس محمد ـ حلی ابن ارمنازی غیث ـ صوری ابن ازرق عبدالله ـ فارقی ابن اشترکوئی محمد ـ مازنی ابن اشیری حسن ـ ابن اشیری ابن افلح علی ـ عبسی ابن اقساسی حسن ـ علوی ابن اکفانی هبة الله ـ انصاری ابن بابجوک محمد ـ بقالی ابن باجه محمد ـ سرقسطی ابن باذش علی ـ غرناطی ابن بختیار احمد ـ ماندائی ابن براق محمد ـ همدانی ابن برجان عبدالسلام ـ لخمی ابن برهان احمد ـ وکیل ابن بری عبدالله ـ مقدسی ابن بشکوال خلف ـ خزرجی ابن بطال عمرو ـ اشبیلی ابن بقال محمد ـ بغدادی ابن بقرانی محمد ـ بغدادی ابن بقری علی ـ فزاری

بن بلخی

ابن بلخی (م قرن ششم هجری)

از حیات فردی، اجتماعی و علمی او اطلاعات چندانی در دست نیست و تنها اثر برجای مانده از وی فارس نامه است که از خلال آن می توان اطلاعات هرچند ناقص از وی به دست آورد. این اثر که در جغرافیای تاریخی فارس است، به اهتمام و تصحیح « گای لیسترانْج » و « رینولد ألِن نیکلسون » به دست انتشارات دنیای کتاب ( 1363 ش ) به چاپ رسیده است. ابن بلخی در مقدمه این اثر گرانقدر خود یادآور شده از آن نظر که فارس همواره دارالمُلک و سریرگاه پادشاهان بوده، رأی و خواست سلطان ابوشجاع محمد پسر ملکشاه سلجوقی ( 498 ـ 511ه ) بر این قرار گرفته که سیره پادشاهان پیشین آن، عاداتِ رعیت آن، آب وهوا و دیگر خصوصیات این سرزمین به رشته تحریر درآید. وی اگرچه بلخی نژاد بوده، از آن نظر که تربیت شده فارس است، امر سلطان را اطاعت کرده و بر حسبِ ایجاز و اختصار، چنین اثری را ارایه نموده است. 1 وی پس از مقدمه، فصلی را درباره فضیلت پارس و پارسیان به استناد حدیث پیامبر صلی الله علیه و آلهکه فرمود: « خداوند از جمله خلق خود دو گروه را برگزیده: از عرب قریش و از عجم پارس » اختصاص داد. 2 وی در ادامه با تمسک به احادیثی چون « لو کان العلمُ معلقا بالثریا لنالَه رجالٌ مِن فارس: اگر علم و دانش به ثریا آویخته باشد، هر آینه مردانی از ایران بدان دست پیدا می کنند »، به بیان مقام و منزلت اهل فارس می پردازد. 3 همچنین به ذکر پادشاهان فارس و انساب ایشان در چهار طبقه پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان و نیز رخدادهای دیگر می پردازد. 4 از ویژگی های این کتاب اشاره به معنای لغوی عناوین و القاب بعضی از پادشاهان، اماکن و نژادهاست. 5 ابن بلخی به ذکر حدود فارس، 6 شهرهای گوناگون آن، آب وهوا، میوه ها و محصولات هر شهر و دیگر خصوصیات آنها و همچنین به ذکر مسافت شهرها تا شیراز می پردازد. او از خلیج فارس نیز به عنوان « بحر پارس » نام می برد. 7 از آنچه گذشت روشن می شود ابن بلخی از دانشمندان اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری بوده و یگانه اثر خود را نیز به احتمال بسیار در اوایل قرن ششم ( پیش از سال 511ه ) به نگارش درآورده است. به گفته برخی از محققان، ابن بلخی در دستگاه رکن الدوله خمارتگین والی فارس، مستوفی دیوان ( بزرگ ترین مأمور مالیاتی ) بوده است. 8

پی نوشت ها

[1] ـ فارس نامه 2. 2ـ فارس نامه 4. 3 ـ فارس نامه 6. 4ـ فارس نامه 7. 5 ـ فارس نامه 8. 6 ـ فارس نامه 98. 7 ـ فارس نامه 124. 8 ـ تاریخ نظم و نثر در ایران 125.

دیگر منابع: کشف الظنون 2 / 1215؛ تاریخ ادبیات ایران 194؛ الذریعه 16 / 93؛ فرهنگ زندگینامه ها 312؛ لغتنامه دهخدا 1 / 264؛ موسوعة مولفی الامامیه 1 / 452؛ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 3 / 125.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی