دیگر منابع: تنقیح المقال 3 / 148؛ نقد الایضاح 301؛ هدایة المحدثین 243؛ منهج المقال 305؛ مجمع الرجال 5 / 257.

مصطفی صادقی

محمد ـ حمدانی

محمد ـ حمدانی ( قرن پنجم یا ششم هجری )

ابواسماعیل محمد بن حمدان بن محمد ناصرالدین حمدانی قزوینی.

دانشمند، واعظ و بزرگ و پیشوای شیعیان قزوین1 و خود از خاندانی اهل علم و فضل برخاسته بود. 2 وجیه الدین ابوطالب علی و عزالدین عماد که هر دو از فقیهان برجسته شیعه بودند، پسران ابواسماعیل هستند. 3 کتاب های الفصول فی ذمّ اعداء الاصول و المناظرات که بین او و مخالفان برگزار شده بود، آثار حمدانی است. 4 بیش از این اطلاعی از وی به دست نیامد؛ اما چون شیخ طوسی ( م460ه ) و نجاشی ( م450ه ) از او یاد نکرده اند و منتجب الدین از علمای قرن ششم نام او را ذکر کرده، به دست می آید حمدانی در نیمه دوم قرن پنجم یا در عصر منتجب الدین می زیسته است.

پی نوشت ها

[1] ـ فهرست منتجب الدین 105. 2 ـ طبقات اعلام الشیعه 2 / 165. 3 ـ فهرست منتجب الدین 116. 4 ـ فهرست منتجب الدین 105.

دیگر منابع: اعیان الشیعه 9 / 263؛ أمل الآمل 2 / 271؛ جامع الرواة 2 / 104؛ بحار الأنوار 102 / 247 و 268؛ ریاض العلماء 5 / 101؛ تنقیح المقال 3 / 110؛ معجم رجال الحدیث 17 / 44؛ کشف الحجب و الاستار 401؛ الذریعه 16 / 243 و 22 / 284؛ معجم المؤلفین 9 / 269؛ دایرة المعارف الشیعیة العامه 16 / 359.

محمد غفوری

محمد ـ خراسانی

محمد ـ خراسانی ( قرن سوم هجری )

ابوالحسین محمد بن هیثم بن شبابه خراسانی مروزی.

از زندگی فردی و اجتماعی وی آگاهی چندانی نداریم؛ اما شاعر شیعی ابوتمام طائی ( م231ه ) اشعار بسیاری در مدح او گفته است. 1 از مضمون این سروده ها چنین برمی آید ابن شبابه از امیران و فرمانروایان بلندمرتبه بوده است. حسین بن وداع، کاتب حسن بن رجاء در جبل ( منطقه ای در ایران ) به خدمت محمد بن هیثم بن شبابه رسیده و می گوید ابوتمام در آنجا به مدح ابن شبابه می پرداخت. ابوتمام در پی این ستایش ها، از ابوالحسین ابن شبابه خلعت نیز دریافت کرده است. 2 ابوالحسن مسعودی ( م346ه ) از وی در شمار مورخان یاد کرده و اثر او را کتاب الدوله معرفی کرده است. 3

پی نوشت ها

[1] ـ زهر الآداب و ثمر الالباب 3 / 661. 2 ـ اعیان الشیعه 4 / 412، 436، 481، 482 و 532. 3 ـ مروج الذهب 1 / 13.

محمد غفوری

محمد ـ صیرفی

محمد ـ صیرفی ( پیش از 324ه )

ابوعلی محمد بن حرب صیرفی هلالی.

از زندگانی صیرفی جز اطلاعات اندکی که الندیم و اشعری به دست داده اند، آگاهی دیگری در دست نیست. الندیم نوشته صیرفی از طائفه بنی هلال و از متکلمان خوارج بود و آثار و تألیفاتی نیز داشته که عنوان آنها مشخص نیست. 1 ابوالحسن اشعری ( م324 ) نیز ضمن آنکه وی را در زمره فرقه اباضیه خوارج ( پیروان عبداللّه بن اباض تمیمی در گذشته حدود صد هجری ) برشمرده به بیان و نقد آرای اباضیه و ازجمله محمد بن حرب در بحث استطاعت پرداخته است. 2

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست 233. 2 ـ مقالات الاسلامیین 1 / 187.

دیگر منابع: الخوارج فی العصر الأموی ( نایف معروف ) 240 حاشیه؛ لغتنامه دهخدا 1 / 558 و 9 / 13329.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ طوسی

محمد ـ طوسی ( پیش از 588ه )

محمد بن قاسم طوسی.

درباره وی جز اطلاعات بسیار اندکی که ابن شهرآشوب ( م 588ه ) داده است، آگاهی دیگری در دست نیست. وی می نویسد: « او دارای کتابی به نام الملاحم و الفتن و ما اصاب السلف و یصیب الخلف من المحن می باشد ». 1 گرچه به مذهب مؤلف اشاره ای نشده، توجه به ذکر نام وی در گروه علمای امامیه در بعضی منابع شیعه، می توان دریافت وی از رجال امامیه بوده است. سال درگذشت وی نیز معلوم نیست؛ اما با توجه به آنکه در منابع رجالی پیشین ازجمله طوسی و نجاشی از او نام برده نشده، می توان احتمال داد از رجال قرن