درگذشته است. 2 اگرچه با اعتماد به این دو منبع باید قایل به تعدد شد، اتحاد آنان به ویژه دو مورد نخست، احتمال پسندیده ای است؛ زیرا کتب قدما اغلب مجموعه های روایی بودند و از سویی از یک محدث چندین راوی روایت می کردند و تعدد راویان دلیل بر تعدد مروی، عنه نمی تواند باشد. گفتنی است الندیم از محمد بن بکر کاتب و شاعر یاد می کند3 و فرد دیگری به نام محمد بن بکر بن جناح کوفی ( م263 ) از محدثان شیعه است4 که در بحث اتحاد باید مد نظر قرار گیرند. همچنین بکر بن محمد بن عبدالرحمان ازدی از دانشمندان جلیل القدر شیعه است5 که می تواند محمد بن بکر ازدی پسر او باشد.

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست، شماره 675 و 686. 2 ـ رجال طوسی، شماره 4018. 3 ـ الفهرست 135 و 191. 4 ـ رجال نجاشی 2 / 239. 5 ـ رجال نجاشی 1 / 269.

دیگر منابع: معالم العلماء 97؛ مجمع الرجال 5 / 169؛ جامع الرواة 2 / 80؛ منهج المقال 287؛ تنقیح المقال 2 / 88؛ الذریعه 6 / 361.

محمد غفوری

محمد بن بکر

محمد بن بکر (پیش از 377ه )

الندیم وی را شاعر و از کاتبان خوش قلمی می شمارد که نامه هایش گزارش شده است و مجموعه اشعار او را پنجاه ورقه ذکر می کند. 1 درباره این فرد بیش از این مطلبی وجود ندارد. گفتنی است در الفهرست شیخ طوسی، فردی با همین عنوان که دارای روایاتی است، موجود است؛ 2 ولی دلیلی بر اتحاد اینان نداریم.

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست 135 و 191. 2 ـ الفهرست، شماره 675.

محمد غفوری

محمد ـ بیهقی

محمد ـ بیهقی ( قرن سوم یا ششم هجری )

محمد بن سعید بیهقی.

درباره وی اطلاعات چندانی در دست نیست. به نوشته ابن فندق ( م 565ه )، بیهقی شاعری فارسی زبان بود و گویا به لهجه و گویش بیهقی نیز شعر سروده است. به علاوه سروده هایی به زبان عربی از وی در دست است که حاکی از تسلط وی به زبان و ادبیات عرب است. وی سپس به نقل از ابوالقاسم بلخی می نویسد: شیخ محمد بن سعید، یکی از مفاخر خراسان بود و نامش را در کتاب مفاخر خراسان آورده است. 1 نفیسی از محققان معاصر در شرح حال مختصری درباره وی، او را از شاعران قرن سوم هجری دانسته که از مردمان بیهق بود و شعر فارسی می سرود. 2 در مقابل، کحاله وی را از شاعران قرن ششم هجری دانسته و دیوان شعری را به وی نسبت داده است. 3 به هر روی داستان زندگی وی به درستی قابل کشف و ارایه نیست.

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بیهقی 138. 2 ـ تاریخ نظم و نثر در ایران 1 / 19. 3 ـ معجم المؤلفین 10 / 28.

اسماعیل اسماعیلی

محمد

محمد ( پیش از 377ه )

محمد بن عبدالکریم.

وی ظاهراً از معاصران ابوالقاسم کعبی، رییس معتزله بغداد و درگذشته سال 319ه بود. الندیم به صراحت یادآور شده مشخص نیست محمد بن عبدالکریم در زمره متکلمان معتزله یا در شمار مرجئه بوده است.

همو می نویسد: محمد بن عبدالکریم دارای دو اثر به نام های المعرفه و المخلوق علی برغوث بود. 1

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست ( الندیم ) 219 ـ 220.

دیگر منابع: لسان المیزان 5 / 264.

پژوهشکده

محمد ـ حقیبی

محمد ـ حقیبی ( پیش از قرن پنجم هجری )

محمد بن عبیداللّه حقیبی علوی حسینی مدنی.

نام او را تنها نجاشی آورده و می گوید حسین بن حسن بن موسی کتاب الصیام او را روایت کرده است. 1 برخی او را روایتگر حدیثی از امام رضا علیه السلامدانسته2 و برخی دیگر راوی از آن حضرت را محمد بن عبیداللّه علوی دیگری می دانند. 3 از آنجا که حسین بن حسن بن موسی از استادان غضایری ( م411ه ) بوده است، به دست می آید حقیبی در قرن چهارم یا سوم و چهارم می زیسته است.

پی نوشت ها

[1] ـ رجال نجاشی 2 / 301. 2 ـ جامع الرواة 2 / 147. 3 ـ معجم رجال الحدیث 16 / 271