و آيه (الْحَاقَّةُ مَا الْحَاقَّةُ- 2 و 1/ حاقّه) كه اشاره بقيامت است چنانكه آن را چنين تفسير كرد و گفت (يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ‌- 6/ مطفّفين) زيرا در قيامت پاداش و جزاء بحقيقت مى‌پيوندد و اثبات مى‌شود.

گفته مى‌شود: حَاقَقْتُهُ‌ فَحَقَّقْتُهُ‌- يعنى در حقّ با او مخاصمه و استدلال كردم و بر او چيره شدم.

عمر (رض) گفته است‌

(إذا النّساء بلغن نصّ‌ الحِقَاق‌، فالعصبة اولى فى ذلك)[1].

(اگر دوشيزگان بحدّى از رشد و بلوغ عقلانى رسيدند كه در امور

[1] روايت فوق را ابن ابى الحديد از على( ع) در نهج البلاغه چنين نقل مى‌كند« و فى الحديث له( ع) اذا بلغ النساء نص الحقايق فالعصبة اولى» سپس در شرح آن مى‌نويسد: النّص- بپايان رساندن هر چيز، مثل به انتها رسيدن سير و حركت، زيرا در مقصد و پايان سفر، اسب و استر ديگر طاقت رفتن بيشتر ندارند و در عبارت- نصصت الرّجل عن الامر- يعنى آنقدر از او پرسيدم تا ببينم از آن مسئله چه مى‌فهمد، پس- نصّ الحقاق- يعنى رسيدن دوشيزه بادراك و فهم امور، چون در اين حالت دختر دوران كودكى را پشت سر گذاشته است و زمانى است كه دختر صغير بحدّ بزرگى و كبير رسيده است و اين سخن على( ع) از فصيحترين كنايات در اين امر است.

و حتّى شگفت انگيز است مى‌گويد: وقتى كه دختر بچنان حدّى از ادراك و بلوغ و فهم و رشد رسيد مردان محرم او يعنى پدر و برادران و عموهايش براى پاسخ گوئى و حضانت او از مادرش سزاوارترند و همچنين در باره برگزيدن همسر و ازدواج او، كلمه- حقاق- هم يعنى بحث و مجادله منطقى و عقلانى كه در انسانهاى بالغ و عاقل هست و در بحث مى‌خواهند با استدلال بگويند من از تو بحقّ سزاوارترم.

و نيز گفته‌اند: نصّ الحقاق- يعنى بلوغ عقلى كه همان إدراك است زيرا على( ع) در بيان فوق حالت و شرايطى را در زنان منظور نموده است، كه حقوق و احكام در آن سنّ بر آنها واجب مى‌شود. كسيكه- نصّ الحقايق روايت كرده است منظورش از حقايق- جمع- حقيقة- است و معنى فوق از ابو عبيده قاسم بن سلام- است ولى من مى‌گويم- نصّ الحقاق- درست است يعنى رسيدن زن بحدّ ازدواج و تصوّر حقوقى كه بر او جايز مى‌باشد، و اين تشبيهى است به حقاق شتران يعنى بچهار سالگى داخل شدن كه سوارى و حمل برمى‌دارند و بحدّ سير و حركت مى‌رسند هر دو وجه بيك معنى است امّا معنى اخير بروش زبان عرب شبيه‌تر است از معنى اوّل-( نهج البلاغه صبحى الصّالح ص 5118).

اين شرح و معانى را عينا- ابن فارس- و شيخ طريحى تحت عنوان« فى حديث على( ع) و ابن منظور در عنوان« و فى حديث على كرّم اللّه وجهه» شرح كرده‌اند كه امكان دارد چون موضوع حقوقى و قضائى است و در دوران خلفاء چنانكه عمر( رض) خود گفته است« اقضاكم على» قاضى‌ترين فرد على( ع) بوده است اين عبارات را او هم شنيده و نقل كرده.( مقاييس اللّغه ج 2 ص 16- مجمع البحرين ج 4 بص 185- لسان العرب ج 10 ص 53).