(وَ خَتَمَ‌ عَلى‌ سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ‌- 23/ جاثيه).

گاهى واژه- خَتْم‌- در معنى بدست آوردن اثرى از چيزى است، باعتبار نقشى و اثرى كه از ختم يعنى مهر كردن حاصل مى‌شود.

و گاهى هم واژه- خَتْم‌- در معنى به پايان رسانيدن چيزى توجيه و بيان مى‌شود، در اين معنى گفته‌اند:

ختمت القرآن- يعنى خواندن قرآن را بپايان رساندم و به آخرش رسيدم.

و در آيات (خَتَمَ اللَّهُ عَلى‌ قُلُوبِهِمْ‌- 7/ بقره) و (قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ أَخَذَ اللَّهُ سَمْعَكُمْ وَ أَبْصارَكُمْ وَ خَتَمَ عَلى‌ قُلُوبِكُمْ‌- 46/ انعام) كه اشاره‌اى است بجريان عادتى كه خداوند انسان را بر آن قرار داده است كه هر گاه انسان كارش در اعتقاد باطل و انجام گناهان و محظورات بنهايت رسيد و به هيچ روى نگرشى و توجّه‌اى بحقّ در او نباشد، آن اعتقاد و انجام پياپى گناهان حالتى را در او بوجود مى‌آورد كه ديگر عادت بانجام معاصى و گناهان را نيكو مى‌شمرد گوئى در آن حالات بوضعى كشانده مى‌شود كه دل و جانش براى پذيرش حقّ و ايمان بسته و مهر شده است.

و بر اين اساس است آيه (أُولئِكَ الَّذِينَ طَبَعَ اللَّهُ عَلى‌ قُلُوبِهِمْ، وَ سَمْعِهِمْ وَ أَبْصارِهِمْ‌- 108/ نحل).

و نيز در اين آيه خداى عزّ و جلّ فرمايد: (وَ لا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنا قَلْبَهُ عَنْ ذِكْرِنا- 28/ كهف).

بكار رفتن- إغفال- بصورت استعاره در همان معنى است كه گفته شد و همينطور استعاره- أكنّة در آيه زير (وَ جَعَلْنا عَلى‌ قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً أَنْ يَفْقَهُوهُ‌ در آيه (وَ جَعَلْنا قُلُوبَهُمْ قاسِيَةً- 13/ مائده).

جبّائى مى‌گويد: (خداوند دلهاى كفّار را مهر مى‌زند تا دلالتى بر كفر كافران باشد و فرشتگان آنها را بشناسند و براى ايشان چيزى نخواهد نظر جبّائى چيزى‌