و آيه‌ إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِ‌ عِنْدَ اللَّهِ‌[1]- 22/ انفال) دوابّ در اين آيه واژه‌اى عمومى و فراگيرى است در باره تمام حيوانات.

ناقة دَبُوب‌- شترى كه آرام مى‌رود.

ما بالدّار دُبِّيٌ‌- هيچ جنبنده در خانه نيست.

أرض‌ مَدْبُوبَةٌ- زمين كه حشرات و حيوانات و چرنده‌اش زياد است.

دبر

: دُبُرُ الشّي‌ء- يعنى پشت هر چيز، نقطه مقابلش- قبل- است يعنى پيش و پيشاورى و بطور استعاره بدو عضو مخصوص گفته مى‌شود، مى‌گويند- دُبْر- و- دُبُر- و جمع آن‌ أَدْبَار- است.

خداى تعالى گويد:

وَ مَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ‌- 16/ انفال) (و كسيكه پشت بدشمن گرداند).

يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبارَهُمْ‌- 50/ انفال) يعنى: پيش و پشت سرشان.

فَلا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبارَ- 15/ انفال) (بدشمن پشت نگردانيد) كه دستور نهى از گريز از دشمنان است.

أَدْبارَ السُّجُودِ- 40/ ق) پايان نمازها، كه أدبار النّجوم و إِدْبارَ النُّجُومِ‌- نيز خوانده شده!.

پس- إدبار- مصدرى است بصورت ظرف زمان (كه حرف آخرش مفتوح است) مثل:

مقدم الحاجّ- يعنى ورود حاجى.

[1] تمام آيه چنين است كه: وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ قالُوا سَمِعْنا وَ هُمْ لا يَسْمَعُونَ، إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لا يَعْقِلُونَ‌- 21/ و 22/ انفال) يعنى همچون كسانيكه مى‌گويند شنيديم امّا در حقيقت نمى‌شنوند مباشيد زيرا بدترين جنبده در پيشگاه خدا كسانى هستند كه با داشتن گوش شنوا و زبان گويا حقايق را نه مى‌شنوند و نه بيان مى‌كنند در حقيقت تعقّل نمى‌كنند و نمى‌انديشند اين آيه در واقع تعبير ديگرى است از آيه‌اى كه مى‌گويد:

لَهُمْ قُلُوبٌ لا يَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْيُنٌ لا يُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ، لا يَسْمَعُونَ بِها أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ‌- 179/ اعراف) كه گمراهتر از آنها هستند و براستى كه غافلانند، يعنى با داشتن دل و جان و گوش و ديده، نمى‌شنوند و چنين كسانى مثل همه جنبندگان و بلكه گمراهتر از آنان هستند، هر دو آيه مكمّل يكديگر است.