خلاصه‌

دوران امامت امام كاظم (ع) از نظر فرهنگى از ويژگى خاصى برخوردار بود. اين ويژگى از گسترش ابعاد نهضت فرهنگى شيعى به دست امام صادق (ع) و فعّال شدن گروههاى فكرى منحرف از خط امامت و پيدايش گروههاى جديد مثل اسماعيليه و نيز گسترش ابعاد نهضت ترجمه كتابهاى يونانى، سريانى، پهلوى و هندى به عربى، ناشى مى‌شد.

اين تحول فرهنگى هر چند فوائدى دربرداشت ليكن زيانهاى آن نيز فراوان بود، چه آنكه موجب نفوذ افكار بيگانگان در حوزه فرهنگ اسلام و پيامدهاى ناشى از آن شد. جريانات فكرى اين دوره در ضديت با اسلام و خطّ امامت با يكديگر وحدت نظر داشتند. دستگاه خلافت عباسى نيز آنان را در منزوى كردن فرهنگ تشيع حمايت مى‌كرد.

امام كاظم (ع) در چنين جوّ و فضاى مسمومى، كار عظيم فرهنگى پدر بزرگوارش را دنبال كرد و فرهنگ گسترده اسلامى را با آرا و نظرات مبارك خود پربارتر ساخت. اين اقدام از سه جهت اولويت داشت:

1- ضرورت به ثمررساندن و شكوفاتر كردن نهضت فرهنگى كه امامان پيش شروع كرده بودند.

2- ضرورت رهبرى و تعليم و تربيت جمع انبوهى از شاگردان مكتب جعفرى پس از درگذشت پيشواى آن.

3- جلوگيرى از نفوذ افكار الحادى و انحرافى كه كيان اسلام را تهديد مى‌كرد.

مهمترين محورهاى فعّاليتهاى فرهنگى امام كاظم (ع) عبارتند از:

1- تبيين احكام و معارف اسلامى در رشته‌هاى مختلف كلام، فقه، حديث، تفسير، اخلاق، تاريخ و ....

2- تربيت گروه زيادى از افراد مستعد.

3- مبارزه با گروهها و مسلكهاى ملحد و منحرف از خط امامت.

4- احتجاجات و مناظره‌هاى علمى با عالمان دربارى و سران مكاتب فكرى.