نقض آن توسط دربار استناد كرده و از آن به عنوان اتفاق ملى و حقوق طبيعى نام‌برده است و حفظ دين و استقلال دولت اثنى‌عشريه را به عدم تخطى از قوانين مشروطيت متوقف دانسته است.

آخوند خراسانى با وجود متجاوز از ده سال كه از عمر مشروطيت مى‌گذشت و همۀ نارسايى‌ها، مفاسد، بازتاب‌هاى آن آشكار شده بود، همچنان به قانون اساسى مشروطه وفادار بود و از حقوق وطنيۀ مليّه و قانون اساسى نام مى‌برد و در تلگراف‌هاى جوابيه و پاسخ‌هاى سياسى خود به آن استناد مى‌كرد.

آخوند خراسانى و تمسك به حقوق بين‌الملل

نيروهاى بريتانيا و روس هر كدام به بهانۀ عدم امنيت كشور و حمايت از تبعۀ خود و حفظ اموال و حقوق دولتين در جنوب و شمال مستقر شده و در حقيقت هر كدام از آن دو در جهت منافع خود و بسط استيلاى سياسى قصد سوءاستفاده از آشفته بازار ناشى از درگيرى جناح‌هاى مخالف و موافق مشروطه داشتند و با وجود استقرار نسبى دولت و ثبات سياسى مشروطه كه پس از خلع محمدعلى شاه پيش‌آمده بود، دو دولت متجاوز روس و انگليس حاضر به ترك خاك ايران نبودند و همچنان جنوب و شمال در اشغال نظامى نيروهاى آن دو دولت بود.

آخوند خراسانى در تلگرافى كه به مناسبت وضع جديد خطاب به مجلس شوراى ملى مخابره كردند و از تداوم اشغال خاك ايران به وسيلۀ نيروهاى متجاوز روس اظهار نگرانى كرده به دو مسئله جديد اشاره كردند:

1. تحريم كليۀ كالاهاى تجارى روس.

2. استناد به حقوق بين‌الملل و مقررات آن.

آخوند خراسانى در پاسخ نامۀ كنسول روس در عراق نوشت: «ملت و دولت ايران جز حفظ استقلال خود و استحكام روابط دولتى و تجارى و حسن همجوارى و صلح عمومى و رعايت نزاكت و حقوق بين‌المللى هيچ مقصد و هدفى ندارد و تاكنون در رعايت اين امور فروگذار نبوده است و در مقابل كارگزاران دولت روس مناسبات همجوارى و حقوق بين‌الملل را محترم شمرده‌اند».

در پايان اين جوابيه اشاره به اعلان جهاد توسط مراجع تقليد و رؤساى روحانى شده و ضمن اعلام عدم صدور آن تا آن زمان، هشدار داده‌شده بود كه در صورت مقتضى، جهاد بر عليه تجاوز روس اعلان خواهد شد و در اين صورت قلمروى آن اختصاص به دولت و ملت ايران نداشته، شامل قاطبۀ مسلمانان جهان و فراگير شده و به نحو ديگرى عمل خواهد شد. به اين ترتيب اولتيماتوم ژنرال كنسول روس در عراق با پاسخ تهديدآميزى جواب داده‌شده بود.

با اولتيماتوم رسمى دولت روس به دولت ايران كه خبر آن در ماه ذى‌الحجۀ سال 1329 به مراجع نجف اشرف مخابره شد و حركت ارتش روسيه در داخل ايران به سمت تهران، سخت آخوند خراسانى را به عكس‌العمل واداشت.

عكس‌العمل هايى كه از طرف ايشان و دو مرجع ديگر همرزم وى انجام شد، به‌طور دقيق عكس‌العمل‌هاى دولتى و در حد و شأن يك دولت مسئول است. تلگراف هايى به‌طور غير مستقيم به دربار انگلستان و روسيه ارسال شد و درس و بحث‌ها و اقامۀ نماز جماعت از طرف آخوند خراسانى تعطيل و حوزۀ علميه به متابعت از ايشان به حال تعطيل درآمد و نامه‌هاى فريبكارانۀ كنسول روس در عراق نيز با استناد به حسن همجوارى، استقلال دولت ايران و همراه با