اجماع نيز كه به معناى اتفاق آراى فقها و كاشف از قول معصوم است، به راحتى قابل درك نيست، به دليل همين پيچيدگى‌هاست كه علوم مختلفى را براى اجتهاد برشمرده‌اند و كسب اين علوم به عنوان مقدمه لازم است. برخى از اين علوم عبارتند از تفسير، منطق، ادبيات عرب، اصول فقه، رجال، درايه و....

به هر حال در اجتهاد فقاهتى از ديد فقه سياسى دو نكته قابل‌توجه خواهد بود:

1 - تفريع: اصولى جون ولايت‌فقيه، شورا، بيعت، رضاى عمومى، النصيحة لائمة المسلمين، امر به معروف و نهى از منكر، مقررات و وظايف عمومى، وظايف اختصاصى عالمان، تقيه و مقوله‌هايى از اين قبيل كه به طور مستقيم يا غير مستقيم با مسئله حكومت و دولت ارتباط موضوعى يا حكمى دارند، با نگرش تفريعى و اجتهادى، مورد علاقه قرارگرفته و نهادهاى موجود نظام جمهورى اسلامى ايران با قرائت فقهى جديد از آنها استخراج شده است؛

2 - بهره‌ورى از تجربيات پيشرفته بشرى: شيوه عقلايى و تجربيات معقول و مقبول بشرى دومين اصلى است كه در اجتهاد نوين براى پى افكندن نظام مدرن سياسى در حوزه حاكميت فقه شيعه يعنى ايران اسلامى استفاده شده و در اصل دوم قانون اساسى اين نظام بر آن تأكيد شده است.

منبع

فقه سياسى 218/10-217.

اجل

اجل: زمان، هنگام، سررسيد موعد، وقت موعود.

يكى از مسائل و مباحث فقهى مطرح در باب جهاد، «اجل» است. اجل به معناى مدت زمانى كه در قضاى الهى براى هر انسان تقدير شده و تا آن لحظه در سايه چتر حمايتى و حفاظتى خدا قرار داد و اعتقادى است كه مؤمن را در مسير جهادش و موضع‌گيرى‌هاى متعهدانه اش در برابر رويدادها از يك حالت اطمينان روحى، ثبات فكرى و يقين برخوردار مى‌كند كه استقامت و پايمردى و حماسه آفرينى را ايجاب مى‌كند.

ولى گاه انسان مرگ را برمى‌گزيند و به عشق شهادت در اجل تعجيل مى‌كند. چه‌بسا كه قضا نقض و گاه ابرام مى‌شود و شهادت نصيب نمى‌شود و عمر طبيعى خود را به سر مى‌برد و گاه با اعمال انتخابى چون صلۀ رحم و صدقات در اجل تأخير و گاه با قطع رحم و يا ظلم تعجيل مى‌شود.

منبع

فقه سياسى 160/6-159.

اجماع

اتفاق فقيهان يك عصر بر امرى را اجماع گويند.

اجماع از منابع چهارگانۀ استنباط احكام شرعى به شمار مى‌رود. و راه‌هاى كشف آن عبارت است از: لطف، حس و حدس. اجماع اقسامى دارد كه عبارتند از: اجماع بسيط، اجماع مركب، اجماع تعبدى، اجماع تقديرى، اجماع مدركى، اجماع سكوتى، اجماع محصل، اجماع فعلى، اجماع مطلق و اجماع منقول.

مضمون واژه اجماع چه به معناى اتفاق نظر همۀ امت و يا اهل نظر (بنا به تعريف بيشتر اهل سنت) و يا به معناى اتفاق نظر تعدادى از فقهاء كه نشان‌دهنده نظر