است و فلان حكم ديگر يادگار عهدى ديگر، اسلام دين عقل و اجتهاد است. اجتهاد چنان است و چنين حكم مى‌كند.» در بينش فوق «اجتهاد آزاد» پوششى است براى مشروعيت دادن به آنچه كه از ديگران اخذ شده است.

ريشۀ اين تفكر چيست‌؟ و تز «اجتهاد آزاد» از كجا آمده است‌؟ استاد شهيد ريشۀ اين تفكر را تجددگرايى افراطى مى‌داند. «به‌هرحال تجددگرايى افراطى - كه هم در شيعه وجود داشته و دارد و هم در سنى - و در حقيقت عبارت است از آراستن اسلام به آن چه از اسلام نيست و پيراستن آن از آنچه از اسلام هست، به منظور رنگ زمان زدن و باب طبع زمان كردن آفت بزرگى براى نهضت است و وظيفۀ رهبر نهضت است كه جلوى آن را بگيرد».

منابع

1 - التحرير / 525 و اصول الفقه 91/2 و التبصره / 521؛ 2 - المستصفى 355/2؛ 3 - فقه سياسى 260/9.

اجتهاد فقاهتى

اجتهاد بدان گونه كه در شيعه مطرح است، امرى تخصصى بوده كه از عهده هركس ساخته نبوده و تنها فقها هستند كه مى‌توانند احكام فرعى را از ادلۀ اربعه استخراج كرده و در دسترس مردم قرار دهند. اين معنا همان است كه در طول تاريخ شيعه به خصوص در عصر غيبت امام زمان (عج) وجود داشته است. همان «اجتهاد فقاهتى» است كه ساليان درازى در حوزه‌هاى علميه معمول بوده و مسلمانان با تكيه بر آن به تكاليف شرعيۀ خويش عمل مى‌كردند.

اجتهاد فقاهتى بر اين فرض استوار است كه استنباط احكام شرعى، امرى تخصصى است نه عمومى.

استنباط و استخراج حكم مستلزم فهم دقيق و صحيح منابع است. قرآن، سنت، عقل و اجماع منابعى هستند كه جنبه تخصصى دارند.

هركس نمى‌تواند به قرآن مراجعه كرده و از آن برداشت صحيحى داشته باشد. قرآن ظاهر و باطن دارد.

آيات قرآن محكم و متشابه، ناسخ و منسوخ، مطلق و مقيد، خاص و عام، شان نزول و... دارد كه تشخيص اين آيات از يكديگر و فهم صحيح آن محتاج شناخت علوم ديگرى است كه به عنوان مقدمه بايد فراگرفته شوند.

پيوستگى و ارتباط دقيق آيات قرآن با يكديگر نيز بر ظرافت و پيچيدگى فهم آن مى‌افزايد. مباحث قرآن، متنوع است. مسايل فقهى، فلسفى، كلامى، منطقى، تاريخى و... در قرآن مطرح است كه فهم آنها محتاج به اطلاع و شناسايى با علوم لازمه است. تفسير قرآن اصولا يك فن و تخصص است.

همين بحث در مورد سنت هم صادق است. روايات و احاديث معصومين (ع) به زبان عربى است. در بين آيات، صحيح و ضعيف، موثق و مرسل و مسند و....

وجود دارد، كه انسان بايد بتواند احاديث مختلف را از هم تشخيص بدهد.

علاوه بر اين، احاديث سلسله اسناد دارند كه لازمۀ استفاده از آنها شناخت ناقلان و راويان احاديث است.

عقل نيز در اجتهاد و استنباط احكام حوزه و محدوده مشخصى دارند كه استفاده از آن براى كشف حكم، نيازمند داشتن اطلاعات كافى و شناخت دقيق اين محدوده است.