دموكراسى شبه مستقيم

رژيم‌هاى دموكراتيك، بر حسب نحوۀ اعمال حاكميت مردم به سه دسته تقسيم مى‌شوند كه عبارتند از:

الف) دموكراسى مستقيم؛

ب) دموكراسى غيرمستقيم؛

ج) دموكراسى بستۀ مستقيم يا نيمه مستقيم.

روش اخير، در واقع از تركيب دموكراسى مستقيم و غيرمستقيم به وجود آمده. در اين روش، قدرت سياسى به دو وجه موازى، هم مستقيم توسط مردم و هم توسط نمايندگان مردم اعمال مى‌شود.

صور و اشكال اعمال دموكراسى شبه مستقيم علاوه بر وجود مجالس قانونگذارى، عبارتند از:

1 - وتوى مردم؛ 2 - همه‌پرسى؛ 3 - پله بيسيت؛ 4 - ابتكار عام؛ 5 - گزينش گرى. (1)

اشكالات متعدد دو نوع دموكراسى سنتى و دموكراسى مستقيم، برخى از دولت‌ها را بر آن داشت كه از يك سيستم تلفيقى، كه از آن به دموكراسى شبه مستقيم يا نيمه مستقيم نام‌برده مى‌شود، استفاده كنند.

در اين نوع نظام سياسى باوجود پارلمان منتخب مردم، بخشى از حاكميت، مستقيم در دست مردم ابقا مى‌شود و در حقيقت مردم حق حضور در همه عرصه‌هاى قانونگذارى، اجرايى و دستگاه قضايى را براى خود حفظ مى‌كنند، كه به گونۀ نهاد چهارم، در دولت اعمال حاكميت مى‌كنند.

ويژگى‌هاى دموكراسى شبه مستقيم رامى توان در چند خصوصيت زير خلاصه كرد:

الف - حق بازپس گرفتن نمايندگى از نمايندگان پارلمان، قبل از پايان يافتن مدت نمايندگى؛

ب - حق عزل رييس دولت و رييس قوه مجريه؛

ج - مشاركت مستقيم در تصميم‌گيرى در قالب همه‌پرسى؛

د - حق اعتراض به مصوبات پارلمان كه موجب متوقف شدن اجراى قانون و موكول كردن تصميم نهايى به همه پرسى مى‌شود؛

ه - حق پيشنهاد به پارلمان كه در صورت رد پيشنهاد توسط پارلمان به همه‌پرسى واگذار مى‌شود؛

و - حق منحل كردن پارلمان.

برخى از كانتونهاى سوييس، نوعى از اين نظام دموكراتيك نيمه مستقيم را براساس ماده 123 قانون اساسى مصوب سال 1874 سوييس پذيرفته بودند. در قوانين برخى از ايالات متحدۀ آمريكا، مانند ويرجينيا و فلوريدا، الگوهاى مشابهى از اين نظام پيش‌بينى‌شده است.

در ارزيابى دموكراسى نيمه مستقيم نكات زير به نظر مى‌رسد كه موجب كاهش ارزش عملى آن مى‌شود:

ز - مشاركت سياسى مردم در كنار پارلمان، انتقالى و در حد مشاركت جدى و فعال نيست؛

ح - همه‌پرسى ها عارى از مناقشات مؤثر در تصميم‌گيرى هاست؛

ى - اعمال حاكميت مردمى در كنار پارلمان و دولت موجب هزينه‌هاى فراوان و تحميل آن بر دولت خواهد بود؛

ك - براى استقرار نظام دموكراسى شبه مستقيم، نياز به ارتقاى فرهنگى و رشد سياسى در سطح بالاست كه بيشتر به يك آرمان شباهت دارد تا واقعيت عينى قابل تحقق.

منبع

درآمدى بر فقه سياسى، 249-248.

دموكراسى غيرمستقيم

در اين نوع دموكراسى كه با عنوان دموكراسى نماينده سالار نيز ياد مى‌شود، به جاى اينكه مردم به صورت مستقيم حاكميت را اعمال كند، از راه نمايندگان خود به اعمال آن مى‌پردازند. رژيم دموكراسى غيرمستقيم و