شاهد عينى محسوب مى‌شوند(وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً)(5).

شهادت اعمال(وَ قالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَيْنا قالُوا أَنْطَقَنَا اَللّهُ‌)(6) غير از تجسم اعمال است كه هر دو در قرآن مورد تأكيد قرار گرفته و هر دو بيانگر دو نوع نظارت بر اعمال انسان مى‌باشد. (7)

منابع

1 - بقره / 244 و تغابن / 4؛ 2 - ممتحنه / 3؛ 3 - ق / 18؛ 4 - توبه / 105؛ 5 - كهف / 49 و زلزال / 6؛ 6 - فضلت / 21؛ 7 - فقه سياسى 543/7-542.

نظارت ادارى

مراد از نظارت ادارى، نظارتى است كه در دستگاه ادارى (مجموعه سازمان‌هاى ادارى كشور) و از سوى آن اعمال مى‌شود.

مراد از سازمان‌هاى ادارى، سازمان‌هاى ادارى دولتى، و سازمان‌هاى محلى است. به نظر مى‌رسد كه در كشور ما همۀ نهادها و مؤسسه‌هاى عمومى غير دولتى را هم بايد در شمار سازمان‌هاى ادارى در آورد.

بخشى از وظايف سازمان‌هاى ادارى (اعم از دولتى يا محلى) نظارت بر امر حوزه مسئوليت (مسئوليت نظارتى) آنان است. امور مورد نظارت، يا ادارى (امرى كه از سوى اداره و به عنوان امر ادارى صورت مى‌پذيرد) است يا غير ان خواهد بود.

حق نظارت دولت به طور كلى ناشى از مسئوليتى است كه در اداره امور عمومى بر عهده دارد و اعمال صلاحيت اقتدار و حاكميت بدون نظارت امكان‌پذير نيست. نظارت ادارى دولت بر سازمان‌هاى تابعه از اين اصل نشات مى‌گيرد.

نظارت ادراى به شيوه‌هاى مختلف مانند: بازرسى، شورا، نظارت عمومى كارمندان (امر به معروف و نهى از منكر) مشاركت و ارائه نظرات اصلاحى (دعوت به خير) و خيرخواهى «النصيحة لائمة المسلمين» و از راه قضايى امكان‌پذير است كه عنوان جامع آن حسبه است.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منبع

فقه سياسى 540/7-539.

نظارت ادارى (و جايگاه آن در متون اسلامى)

در متون اسلامى به ويژه در خطبه‌ها و نامه‌هاى نهج البلاغه بر نظارت ادارى تأكيد فراوان شده و به عنوان يك مسئوليت در مديريت ادارى تلقى شده است.

نظارت ادارى در كلام پيشوايان دين به صورت‌هاى مختلف: نظارت مالى، نظارت بر اعمال، نظارت بر عمال و كارگزاران، نظارت قضايى، نظارت سياسى و نظارت عمومى مطرح‌شده است.

مطالعه شيوه نظارتى امام على (ع) در مورد نقش كارگزاران مى‌تواند الگويى براى نظارت ادارى در اسلام باشد. (1)

امام (ع) به يكى از كارگزاران خود نوشت: «فارفع الى حسابك، و اعلم ان حساب الله اعظم من حساب الناس». (2)

در اين كلام، امام (ع) از سه نوع محاسبه و نظارت سخن گفته است «نظارت مردم»، «نظارت امام (ع) و دولت» و «نظارت خدا» كه از همه نظارت ها بالاتر است.

اعمال نظارت در مديريت هنگامى از ضمانت اجراى دقيق برخوردار مى‌شود كه مستند قانونى داشته باشد و نظارت قانونى بايد همه جوانب: اخلاقى، ادارى و سياسى را در حسن مديريت منظور كند. (3)

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منابع

1 - سيماى كارگزاران على بن ابى طالب اميرالمؤمنين (ع) 40/1-35؛ 2 - نهج البلاغه / نامه 40؛ 3 - فقه سياسى 7/545.