بيشتر كاربرد در علوم مكانيك دارد، با معناى دوم سازگار است. «كنترل سيستم عبارت از تلاش منظمى است كه در جهت رسيدن به اهداف استاندارد از طريق، مقايسه اجزاى واقعى با استانداردهاى از پيش تعيين شده و سرانجام تعيين ميزان انحرافات احتمالى وسنجش ارزش آنها به روند اجرايى كه در برگيرنده حداكثر كارآيى است». (1 و 2)

منابع

1 - اصول مديريت (دكتر رضائيان) / 238؛ 2 - فقه سياسى 540/7-539.

نظارت (و كنترل)

براى حصول اطمينان نسبت به مطابقت نتايج عمليات با هدف‌هاى پيش‌بينى شده در برنامه، لازم است مديران مراقبت دقيق و نظارت مستقيم يا غير مستقيمى را بر سازمان اعمال كنند و به گونه‌اى سازمان را تحت كنترل درآورند، تا انجام هر عمل مطابق با برنامه و در جهت هدف معين باشد. از اين رو است كه تهيه طرح جامع جهت نظارت و كنترل مراحل مختلف برنامه‌هاى عملياتى هر سازمان از ضروريات نظام ادارى آن سازمان و حتى جامعه مى‌باشد و اصولا مسئله نظارت و كنترل بايد از ابتدا در برنامه پيش‌بينى و بودجه آن نيز منظور شده باشد.

در نظارت و كنترل بايد براساس روش‌هاى علمى تجربه شده معيارها و شاخص‌هاى مشخصى را براى هر مرحله از عمليات در نظر گرفت و از كارشناسان در اين زمينه سودبرد. شناخت انحراف و عوامل آن در سازمان بايد بر اساس تجربيات بعدى در تعيين معيارهاى جديد قرار بگيرد. در نظارت و كنترل وجود يك دستگاه اطلاعاتى مورد اطمينان و دلسوز و صادق، ضرورتى اجتناب‌ناپذير است، چنانكه على (ع) در عهدنامه مالك اشتر به آن اشاره كرده است.

«ثم تفقد اعمالهم، و ابعث العيون من اهل الصّدق و الوفاء عليهم، فان تعاهدك فى السر لامورهم، حدوة لهم على استعمال الامانة، و الرفق بالرّعيه». (1 و 2)

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منابع

1 - نهج‌البلاغه / نامه 53؛ 2 - فقه سياسى 497/7

نظارت در اسلام

در دين مبين اسلام، نظارت، جايگاه ارزشمندى دارد؛ ريشه اعتقاد به نظارت در انجام مسئوليت‌ها و ضرورت آن در انديشه اسلامى از اصل اعتقادى نظارت خدا بر اعمال انسان ناشى مى‌شود؛ گونه نظارت خدا بر اعمال انسان‌ها را به اين صورت مى‌توان برشمرد:

1. علم و هشيارى خدا نسبت به اعمال انسان:

خداوند بر همه چيز عالم است (1) و او بصير و بر همه امور هشيار و ناظر بر اعمال انسان است(وَ اَللّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ)(2)؛

2. مأموران الهى بر مراقبت انسان:

«رقيب» و «عتيد» موظف به ثبت اعمال انسان هستند(ما يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاّ لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ)(3)؛

3. اندامهاى بدن انسان:

تمامى اعضا و سلول‌هاى بدن انسان ناظر بر اعمال انسان و شاهد و گواه آن خواهد بود(يَوْمَ تَشْهَدُ عَلَيْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَيْدِيهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ بِما كانُوا يَعْمَلُونَ‌)(4)؛

4. جهان آيينه عمل انسان:

اعمال انسان در جهان گم نميشود و نه‌تنها جهان ماده شاهد اعمال انسان است؛

5. تجسم اعمال:

بارزترين گونه‌هاى نظارت خدا بر اعمال انسان، تجسم اعمال است كه در قالب‌هاى مناسب ظهور مى‌يابند و بدون نياز به گواهى در كنار وجود انسان