چشم‌پوشى كنند و تنها ضامن اجرايى، در اين خصوص حضور رؤساى سه قوه است كه بنوعى تعادل قوا را حفظ كرده، اما در برابر تبانى قوا نمى‌تواند بازدارنده باشد.

منبع

درآمدى بر فقه سياسى / 143.

نظارت عمومى

مراد از نظارت عمومى، اقداماتى است كه به منظور حصول اطمينان از جريان قانونى و صحيح امور و تحقق اهداف توسط عموم صورت مى‌گيرد. علاوه بر وجود تضمين هايى در قواعد حقوق اساسى، عامه مردم نيز، در صورت فراهم بودن زمينه‌ها، با نظارت و اقدامات مقتضى، اجراى قواعد حقوق اساسى را تضمين مى‌كنند.

جهت تحقق نظارت عمومى و به منظور ايجاد زمينه رشد و بالندگى جامعه اسلامى، دين مبين اسلام طرح كاملى را در چهار مرحله به اين شرح بيان داشته است:

مرحلۀ اول: تعليم و تعلم در تمامى سطوح بصورت ريزش مداوم آموزش از سطوح بالا به پايين و جذب و دريافت مستمر در سطوح پايينتر نسبت به سطوح بالا.

قرآن و متون اسلامى در اين زمينه آكنده از نصوص جالبى است كه ما در اينجا به دو گفتار پيامبر اكتفا مى‌كنيم.

1. اربعه تلزم كل ذى حجى و عقل من امتى: قيل يا رسول اللّه (ص) ما هن‌؟ قال: استماع العلم و حفظه و نشره و العمل به (1)؛

2. (نضر الله عبدا سمع مقالتى فوعاها ثم بلغها الى من لم يسمعها) (2)؛ با اجراى اين مرحله در جامعه اسلامى عمده‌ترين پايگاه سوء استفاده قدرت كه جهل است نابود مى‌شود.

مرحله دوم: دعوت به حق و خير و ارشاد و هدايت فكرى در زمينه حق و باطل (بود و نبود) و نيز خير و شر (بايد و نبايد) كه به عنوان وظيفه متقابل همگانى مقرر شده است.

1.(اُدْعُ إِلى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ اَلْمَوْعِظَةِ اَلْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ‌)(3)؛

2.(وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى اَلْخَيْرِ)(4)؛

در اين مرحله توده‌هاى مردم توسط آگاهان امين و متعهد جامعه پيوسته نسبت به امور آگاهى‌هاى لازم را دريافت مى‌كنند و در متن جريان حق و خير قرار مى‌گيرند و راه نفوذ فريبكاران و سودجويان انحصار طلب بسته مى‌شود؛

مرحله سوم: خيرخواهى و دلسوزى كه در متون اسلامى از آن به «نصح» تعبير شده است. بنابر اصل: الا كلكم راع و كلكم مسئول عن رعيته (5). مردم خود را مى‌بينند و سرنوشت همه را از خود و سرنوشت خود را مربوط به ديگران تلقى مى‌كنند، و اين پيوند عواطف جامعه را يكجا به هم گره مى‌زند و مانند سرنشين اتومبيلى است كه در كنار راننده آن از سرعت زياد اتومبيل مى‌هراسد و با دلسوزى و خيرخواهى راننده را به مراعات مقررات رانندگى هشدار مى‌دهد، زيرا كه سرنوشت خود را گره خورده به سرنوشت راننده مى‌بيند.

كلينى در اصول كافى فصلى را به عنوان «النصيحه لائمه المسلمين» اختصاص داده كه حديث ذيل را از پيامبر اكرم در آن فصل نقل مى‌كند:

ثلاثه لا يغل عليهن قلبا امرء مسلم اخلاص العمل للته والنصيحه لائمه المسلمين و اللزوم لجماعتهم (6).

امام صادق عليه‌السلام آنگاه كه مسئوليت‌ها و وظائف اعضاى بدن را در برابر خدا مى‌شمارد مى‌فرمايد:

وزكاه اللسان النصح للمسلمين والتيقظ للغافلين (7).

در اين مرحله، انتقاد سالم و سازنده كه از عواطف و