شده است. دانشمند گرانقدر، شيخ طوسى نام 113 نفر از اصحاب و راويان آن حضرت را ذكر كرده است كه در بين آنان افراد زبده و سرشناسى به چشم مى‌خورد، (1) از قبيل:

احمد بن محمد بن ابى نَصْر بَزَنطى» كه از اصحاب اجماع (2) است و همگان به فقاهت او اعتراف كرده و مرسلاتش (3) را پذيرفته‌اند، «احمد بن اسحاق اشعرى» كه شيخ و سرور قمّيين بود. «زكريّا بن آدم قمى» كه نزد حضرت رضا و حضرت جواد عليهماالسلام از ارج و مقام والايى برخوردار بود.

«عطاردى» تعداد راويان حضرت را 121 نفر ذكر كرده است (4) ولى سيد محمد كاظم قزوينى اسامى 276 نفر از شاگردان و راويان آن حضرت را با شرح مختصرى از زندگى هر يك آورده است. (5)

اينك به معرفى و شرح حال برخى از پرورش يافتگان مكتب امام جواد عليه السلام مى‌پردازيم. (6)

ابراهيم بن محمد هَمْدانى‌

«ابراهيم بن محمد همدانى» (7) از چهره‌هاى برجسته و از اصحاب جليل القدر و مورد اعتماد امام رضا، امام جواد و امام هادى عليهم السلام بود. وى در عبادت خداوند بسيار