رسول خدا (ص) درباره مادر خود و امامان مى‌فرمايد:

خداى متعال، من و اوصياء از فرزندان مرا از صلب مردان پاك به رحم زنان پاك منتقل مى‌كرد، به طورى كه نجاست شرك و تباهييهاى كفر با ما نياميخت. [1]

مورخان و محدثان نامهاى متعددى براى او ذكر كرده‌اند كه هر كدام بر فضيلت و كمالى از او دلالت دارد؛ [2]

چون «سَبيكه» [3]

، «ريحانه»، «دُرّه» [4]

، «سكينه» [5]

، «صفيه» و «حِصانه» [6]

، امام رضا (ع) او را «خيزران» ناميد. [7]

و كنيه مباركش «امُّ الحسن» بود. [8]

راهيابى به بيت امامت‌

اين بانوى بافضيلت كه مسعودى او را برترين زنان عصر خود مى‌شمارد [9] بانويى بود كه او را همراه با جمعى از بردگان از آفريقا [10] براى فروش به مكه معظمه آورده بودند و چون مقدّر گشته بود كه رحم مطهر او بستر پرورش امام باشد، افتخار همسرى ثامن الائمه را پيدا كرد. و به سفارش امام هفتم (ع) به بيت امامت راه يافت.

«يزيد بن سليط» جريان راهيابى آن بانوى گرامى را چنين بيان مى‌كند:

در سالى كه به عمره مى‌رفتم در محلى به امام كاظم (ع) رسيدم. آن حضرت فرمود: «در اين سال مرا گرفتار خواهند كرد. و امر امامت پس از من به پسرم على محوّل مى‌شود ... وقتى او را در اين محل ملاقات كردى، به او بشارت بده كه فرزندى امين، مأمون و مبارك براى او متولد

[1] - نگاهى گذرا بر زندگانى امام جواد (ع)، ص 28

[2] - شايد از آن جهت او را درّه ناميدند كه در زمان حامله بودن به امام جواد عليه السلام، صورتش نورافشانى مى‌كرد و او را سبيكه‌ناميدند زيرا صورتش چون قطعه‌اى از طلا مى‌درخشيد. (الامام الجواد، قزوينى، ص 19)

[3] - ارشاد، ص 316

[4] - مناقب، ج 4، ص 379

[5] - كشف الغمه، ج 3، ص 133؛ مطالب السؤل، ص 87، تذكره الخواص، ص 359؛ و الفصول المهمه، ص 266

[6] - ناسخ التواريخ، زندگانى جوادالائمه، ج 1، ص 10

[7] - اعلام الورى، ص 329 و مناقب، ج 4، ص 379

[8] - دلائل الامامه، ص 209

[9] - اثبات الوصيه، ص 183

[10] - دربارۀ موطن آن بانوى گرامى اقوال مختلفى ذكر شده است چون نوبه، مصر، مغرب و مريسى كه همه در قاره آفريقا مى‌باشد وبيشتر موطن او را نوبه ذكر كرده‌اند. نوبه نام بلاد پهناورى از زنگيان در جنوب مصر است كه بين «صعيد» و «حبشه» قرار گرفته و بر ساحل رود نيل واقع است. (ر. ك - قاموس المحيط، ج 1، ص 140 و معجم البلدان، ج 5، ص 308)