ولجة: نام محلی است در منطقه کسکر، در عراق که جنگ میان خالد بن ولید از یک سو و ایرانیان، واعرابی که آیین مسیحی داشتند، از دیگر سو، در آن به وقوع پیوست. این جنگ که در سال دوازدهم هجری واقع شد، به شکست ایرانیان به فرماندهی بهمن پسر جادویه انجامید. واژه ولجه بر پیچ و خم رودها و دره ها اطلاق می شود.

ولیلی: نام شهری است در مغرب دور و نزدیک شهر مکناسه که ادریس بن عبدالله پس از این که از نبرد فخّ جان سالم به در برد، به سال 172 ق وارد آن جا شد. او در این ناحیه دولت ادریسیان را پایه گذاری کرد.

وهران: از مهم ترین شهرهایی است که در غرب الجزایر و کنار ساحل قرار دارد. این شهر به سال 290 ق توسط محمد بن ابی عون محمد بن عبدوس به همراهی عده ای از اندلسی ها با قصد استفاده از آن به منزله لنگرگاه، احداث شد. این شهر در حال حاضر جزیی از الجزایر بزرگ به شمار می رود.

ه

هارونیة: قلعه ای است از دژهای نظامی جزیره، که در کوه های انتی طوروس، میان شهرهای مرعش و عین زربی واقع شده است. این قلعه را در سال 183 ق (799 م) هارون الرشید بنا کرد و سیف الدوله حمدانی تجدید بنا کرد.

هاشمیة: نام شهری است نزدیک کوفه که توسط ابوعباس سفاح ساخته شد. او پیش از اتمام بنای این شهر درگذشت. برخی نیز گویند این شهر توسط برادرش، ابوجعفر منصور، پیش از ساختن شهر بغداد بنا شد.

هجر: نامی است که بر سرزمین بحرین و گاهی نیز تنها بر پایتخت بحرین (احساء) اطلاق می شود، همان گونه که برخی نام مصر را بر قاهره اطلاق می کنند. این نام از دیر زمان متروک شده و نام احساء (حسا) بر شهر و تمام بحرین اطلاق شد.

هرات: از بزرگ ترین شهرهای خراسان است که نزدیک بوشنج (بوشنگ) قرار دارد و امروزه از شهرهای افغانستان است. و در استان فارس و نزدیک استخر نیز شهری به همین نام وجود دارد. منسوب به هرات را هروی می خوانند. از دانشمندان منسوب به این شهر می توان از ابوعاصم بن احمد هروی متوفای سال 458 ق نام برد.

هرقلة (هراکلة = Heraklla): شهری است در شمال غربی طرسوس. این نام تدریجاً دستخوش تغییر شد و اراکلیه خوانده شد.

هراقلیون (هراکلیون = Hiraklion): نام شهری است که در ساحل شمالی جزیره کریت قرار دارد.

هیلوپولیس: ر.ک: عین شمس.

همدان: از بزرگ ترین شهرهای منطقه قهستان (جبال) است. گروهی از دانشمندان و ادیبان به این شهر منسوبند که از میان آنها می توان به: بدیع الزمان همدانی، محمد بن عربشاه و محمد بن موسی ابوبکر همدانی محدث، متوفای 84 ق و عبدالرحمان بن عیسی همدانی صاحب کتاب ادب الکاتب اشاره کرد.

هیت: شهری است کنار رود فرات در نزدیک حبّانیة که محل اتراق کاروان های تجاری میان عراق و شام بود.

ی

یابره اورا (Avera): نام شهری است درغرب شهر بطلیوس و شرق شهر لشبونه (لیسبون) نزدیک وادی آنسه در اندلس. دانشمندان و شاعران زیادی از این شهر برخاسته اند. ابوبکر عبدالله بن طلحه یابری و ابومحمد بن عبدالمجید بن عبدون شاعر که قصیده رائیه او با مطلع:

"الدهر یفجع بعد العین بالاثر *** فما البکاء علی الاطلال والصور"

روزگار ]غدّار[ بعد از اصل ]آدمیان[ نقش و اثر آن را نیز دچار مصیبت و بلا می کند، ]حال که چنین است[ گریستن بر آثار خیمه و خرگاه یاران را چه سود است. شهرت فراوانی دارد; از آن جمله اند.

یابسه (Ibiza): ر.ک: جزایر بلیار.

یافا: شهر مشهوری کنار سواحل فلسطین که از بندرهای مهم به شمار می رفت. در حال حاضر این شهر، با شهر تل آویو یکی شده است.

یرموک: ر.ک: نهر یرموک.

یریفان: یکی از شهرهای شمالی ارمنستان است که کنار رود قره سو یا رود رس واقع شده است. این شهر نزدیک دریاچه کوکم است و کوه های آرارات نیز در جنوب آن قرار گرفته است.

یمامة: نامی که بر ارتفاعات نجد مرکزی اطلاق می شود. این نام سابقاً بر شهری در مرکز نجد که نزدیک به شهر فعلی ریاض است، اطلاق می شد .

ینبع: یکی از شهرهای حجاز است که در ساحل دریای سرخ و مقابل مدینه قرار دارد. و امروزه از بندرهای مهم عربستان سعودی است.