اخبار نقل شده از پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) جمع شده است. این احادیث شامل احادیث اعتقادی، احادیث احکام، احادیث تربیتی، ادب دینی، احادیث مربوط به تفسیر، احادیث مربوط به سیره، احادیث فقهی و... می شود. اما کتاب های سنن، بیشتر در زمینه احادیث فقهی است و به ترتیب ابواب فقه تنظیم شده است.

نخستین کتاب سنن، کتاب الموطّأ است که مالک، آن را تصنیف کرد. کتاب های سنن، چهار کتاب هستند: سنن ابن ماجه؛ سنن ابوداوود؛ سنن ترمذی و سنن نسائی. ابن ماجه در 64 سالگی درگذشت.(2)

ابومعشر فَلَکی

ابومعشر، جعفر بن محمد بن عمر بلخی، معروف به ابومعشر فَلَکی، از اهالی بلخ (یکی از شهرهای خراسان بزرگ) و از اخترشناسان نامدار قرن سوم هجری است. او از اصحاب حدیث بود و پس از 47 سالگی ستاره شناسی را آموخت. غربی ها او را به نام (Abumasar) می شناسند. او به تأثیر ستارگان بر تولد، مرگ و حوادث زندگیِ انسان معتقد بود. مستعین عباسی او را به سبب پیش بینی حادثه ای ـ که رخ داد ـ تازیانه زد. از آن پس، ابومعشر می گفت: «درست گفتم و به نشانه زدم، لذا مجازات شدم.»

او برای جهان اسلام و اروپا حقایق علمی جزر و مدّ را به ارمغان آورده، آن را وابسته به پیدا و نهان شدن قرص ماه دانست. قفطی در وصف او می گوید: «او آگاه ترین مسلمانان به علم ستاره شناسی و داناترین کسان به تاریخ ایرانیان و اخبار ملت ها بود.»

نام ابومعشر به کرّات در کتاب بزرگ اثر راجربیکن برای استناد و به عنوان مرجع آمده است. آثار بسیاری دارد که مهم ترین و شگرف ترین آنها المدخل الی علم النجوم است. این کتاب دربردارنده نظریه او درباره جزر و مد است و در شرق و غرب از آن استقبال و تقدیر فراوانی شده است.

از دیگر آثار او، کتاب های الطبائع و موالید الرجال و النساء، الدول و الملل، الامطار و الریاح، الزیج الکبیر، الزیج الصغیر، الملاحم، هیئة الفلک و بغیة الطالب در علم رمل است. وی مدتی در بغداد بود، بیش از صد سال عمر کرد و در شهر «واسط» درگذشت.(3)

باسیل اول مقدونی

باسیل امپراتور بیزانس و بنیانگذار سلسله مقدونی بود. اصلش از خانواده ارمنی پستی بود که پدرش به اسارت سپاه بلغارها در آمد و طول مدت اسارتش، همراه خانواده اش در مقدونیه ماندگار شد. پسرش باسیل در همان ایالت متولد شد، از این رو به مقدونی معروف شد. هنگامی که به 25 سالگی رسید، به قسطنطنیه رفت و فرصتی برایش پیش آمد تا به عنوان سیاستمدار نزد امپراتور میخائیل سوممشغول به کار شود. آن گاه فعالیتش مورد توجه امپراتور قرار گرفت و نزدش مقرب شد و امپراتور، او را پرده دار و یار غار خود کرد.

او برای کشتن بارداس دایی امپراتور توطئه ای چید و سرانجام او را کشت و در همان روز نیز کسی را فرستاد و امپراتور را در بسترش کشت و خودش را امپراتور اعلام کرد؛ هرچند گفته می شود که باسیل امپراتور را برکنار و به خارج از امپراتوری تبعید کرد امپراتوری خاندان مقدونی، از باسیل آغاز شد. در دوران او، تاریخ بیزانس درخشان ترین دوران های خود را آغاز کرد. در او هوشمندی، دوراندیشی، تدبیر و کفایت نظامی جمع بود و برآن شد تا امپراتوری را در داخل و خارج بازسازی کند، لذا سپاه را آرایش تازه ای کرد و برای نیروی دریایی اهمیتی خاص و اولویت ویژه ای قائل شد. امور مالی و قانونگذاری را سازمان جدیدی داد و تسلط امپراتوری بیزانس بر جنوب ایتالیا را به آن بازگرداند.

در دوران او، جنگ های مرزی میان رومیان و عرب ها ادامه یافت و سپاهیان امپراتور در سال 260ق / 873م تا بخش علیای رود فرات پیش آمدند و بر زبطره و سمیساط مسلط شدند. باسیل براثر زخم هایی که هنگام شکار برداشته بود، درگذشت و پسرش لئون ششمجای او را گرفت.(4)

رازی کنانی

محمد بن موسی بن بشیر بن جناد بن لقیط کنانی رازی، تاریخ نگاری از اهل ری است. او از مشرق به عنوان تاجر به دیدار امیرانِ امویِ اندلس می رفت. با دانش های بسیاری آشنا بود. کتاب الرایات از او است. او در این کتاب گروه هایی از قریش و عرب برمی شمارد که با درفش های خود همراه موسی بن نصیر وارد اندلس شدند. هم چنین سایر خاندان هایی را که بدون درفش، با موسی همراه بودند، در این کتاب ذکر می کند. هنگامی که موسی تصمیم به حرکت گرفت، گروه های صاحب درفش و سران گُردان ها را جمع کرد و با آنان در باره نحوه ورودشان به اندلس گفتوگو کرد؛ نظر همگی آن بود که به سوی اشبیلیه (سویل) حرکت کنند.

گفته می شود که این اجتماع در جایی صورت گرفت که در آن جا «مسجد الرایات» در «جزیره خضرا» ساخته شد و به سبب تجمع آنان، به این نام خوانده شد. رازی نیز به همین سبب نوشته اش را «کتاب الرایات» نام نهاد. وی در بازگشت از دیدار امیر منذر بن محمد در «البیره» درگذشت.(5)