وقایع نظامی

قیام ها

* اندلس: امیر عبدالله، حاکم اندلس سپاهی به رهبری فرزندش مطرّف برای مطیع کردن اشبیلیه که درسال 276ق بنی خلدون و بنی حجاج بر آن مسلط شده و اعلام استقلال کردند، گسیل می دارد. پیمان صلحی میان آنان بسته می شود؛ مبنی بر آن که کریب بن خلدون و ابراهیم بن حجاج، متفقاً و مشترکاً از طرف امیر اندلس و به نام او بر شهر حکومت کنند و مطیع او باشند. ابراهیم بن حجاج برای کشتن کریب، تدبیری می اندیشد و او را می کشد و به تنهایی بر اشبیلیه و قرمونه حکومت می کند. امیر عبدالله حکومت او را تأیید و تثبیت می کند.

درگذشتگان

* ابوحنیفه دینوری* جهضمی

* خمّارویه

ابوحنیفه دینوری

ابوحنیفه، احمد بن داوود دینوری (منسوب به «دینور» نزدیک همدان) از نوابغی بود که افزون بر تاریخ و ادبیات، در علوم هندسه، حساب، اخترشناسی و گیاه شناسی شهرت یافت. نزد عالمان کوفه و بصره درس خواند و از نمونه های منحصر به فردی بود که چند رشته علمی را به خوبی می دانست و در آنها مهارت داشت. ابوحیان توحیدیدرباره اش می گوید: «او از نادر مردانی است که میان حکمت و فرزانگی فیلسوفان و بیان زیبای عرب ها جمع کرده است و در هر علمی دستی دارد و نظری درست و اندیشه ای روشن نشان می دهد.»

در سال 235ق به اصفهان رفت و مدتی در آن جا ماند و به رصد ستارگان و ثبت نتایج این رصدها مشغول بود. آثار سودمندی دارد؛ از جمله: کتاب النبات که آن را به عنوان راهنمایی برای کشاورزان کوچک و تازه کار تألیف کرد. در این کتاب، علاوه بر کشاورزی، در باره اخترشناسی و وضعیت آب و هوا و جو، اطلاعاتی در اختیار آنان می گذارد. او هم چنین زیجی دارد که به زیج ابوحنیفه مشهور است.

از دیگر آثار او، کتاب الاخبار الطوال (دوره مختصری از تاریخ) کتاب الانواء، القبلة و الزوال، تفسیر القرآن، ماتلحن فیه العامه، الشعر و الشعراء، کتاب اصلاح المنطق و کتاب الجبر و المقابله است.

او توانست با پیوندزدن، میوه هایی با ویژگی های نو پدیدآورد، هم چنان که توانست با تلقیح، گل های نو پدید آورد. گیاه شناسان عرب از روش او پیروی کرده، راه او را پیش گرفتند.(2)

جهضمی

ابواسحاق، اسماعیل بن اسحاق بن حماد بن زید جهضمی ازدی (با پیمان ولاء) اصلش از بصره بود و در بغداد ساکن شد. او حدیث را از حافظان حدیث، و فقه را از فقیهان آن شهر فراگرفت و به مذهب مالکی گروید و پیروان مذهب مالکی، فقه آن مذهب را از او آموختند و به دست او این مذهب در عراق منتشر شد. قاضی بغداد و سپس قاضی القضات شد و بدین ترتیب، مالکیان در قرن سوم هجری بر قضاوت شهرها و حوزه خلافت عباسیان مسلط شدند. قاضی القضات، قاضیانِ هم عقیده و هم مذهب خود را به شهرها می فرستاد و منصب قضا را به آنان می سپرد. خودش قاضی القضات بغداد بود و حارث بن مسکین قاضی مصر، سحنون قاضی قیروان و شمال آفریقا بودند و یحیی بن یحیای لیثی مالکی، رایزن و مشاور برای تعیین قضات اندلس بود. اسماعیل پنجاه و پنج سال متصدی منصب قضا بود.

او مردی پاکدامن، استوار، فهمیده، زیرک و علاوه برزبردستی و جایگاه والایش در قضا و فقه، در علوم عربی و ادبی از همگنان مبرّد بود. مبرّد درباره اش می گفت: «اگر اسماعیل به ریاست فقه و قضا مشغول نمی شد، ریاست را در نحو و ادبیات از ما می گرفت.»

اسماعیل از مؤلفان بلندمرتبه شمرده می شود. احکام القرآن، کتاب القراآت، معانی القرآن، اعراب القرآن، المبسوط فی الفقه، کتاب شواهد مالک و... از آثار اوست. وی در 82 سالگی درگذشت.(3)

خمّارویة بن طولون

ابوالجیش، خمارویة بن احمد بن طولون امیر مصر در سال 255ق در سامرا زاده شد و مادرش کنیز آزادشده ای به نام میّاس بود. او از سلسله سلاطین دولت طولونیان بود که پس از مرگ پدرش در سال 270ق در بیست سالگی امیر مصر شد و برادرش عباس را ـ که در زندان پدرش بود، به دلیل بیعت نکردن با او کُشت. او در اواخر دوران خود، دخترش قطرالندی را به معتضد عباسی تزویج کرد و این ازدواج از جمله عوامل تثبیت او بر حکومت مصر بود. ازدواج دخترش هزینه زیادی برایش داشت که به خزانه اش فشار وارد کرد. او مردی دلاور و دوراندیش بود که به هوس رانی و هرزگی تمایل داشت.

در دمشق توسط برخی از غلامانش غافلگیرانه کشته شد. تابوتش به مصر منتقل شد و جسدش را در آن جا دفن کردند. فرزندش جیش بن خمّارویه به جای پدر امیر مصر شد.(4)

پی نوشت ها:

[1] یکشنبه اول محرم سال 282 = دوم مارس سال 895؛ پنج شنبه یازدهم ذی القعده سال 282 = اول ژانویه سال 896.