235؛ تاریخ العلوم عند العرب، ص 296؛ تراث العرب العلمی، ص 102؛ البدایة و النهایه، ج 9، ص 85؛ دائرة المعارف الاسلامیه، ماده: «ثابت بن قرّه»؛ الجغرافیة العربیة، ص 58؛ شمس العرب تسطع علی الغرب، ص 145 و 179؛ جرج سارتن، تاریخ علم، (ترجمه عربی) ج 3، ص 105؛ العلوم عند العرب، ص 126؛ تاریخ الفکر العربی، ص 280؛ میراث اسلام (ترجمه عربی)، ص 453، 459، 490، 497، 510 و 578.

6. وفیات الاعیان، (در زندگینامه عبیدالله بن طاهر)، ج 3، ص 122؛ تاریخ طبری، ج 9، ص 540، 544؛ همان، ج 10، ص 63؛ فوات الوفیات، ج 2، ص 58؛ نشوار المحاضره، ج 1، ص 81، بند 32؛ الاعلام، ج 4، ص 349.

7. تاریخ طبری، و تاریخ ابن اثیر، حوادث سال های 263، 269، 271، 280، 285 و 288ق زبدة الحلب، ج 1، ص 80 و 83؛ البدایة و النهایه، ج 11، ص 390.

سال 289 ق = 901ـ902 م(1)

رویدادها

خلافت

* معتضد عباسی از دنیا می رود و با پسرش علی به عنوان خلیفه بیعت می شود و او لقب المکتفی بالله می گیرد.

حکام ایالت ها

* ری: اسماعیل سامانی امیر ماوراءالنهر و خراسان بر ری مسلط می شود و غلام خود اسفار پسر شیرویه دیلمی را والی آن شهر می کند.

* سیسیل: محمد سیراکوزی امیر سیسیل می شود. او واپسین امیر از خاندان اغلبیان در آن جزیره است.

* عمرو بن لیث صفاری در زندان بغداد از دنیا می رود. او در سال 286ق شکست خورده، اسیر و زندانی شده بود.

* اندلس: امیر عبدالله بن محمد اموی امیر اندلس لشکری به فرماندهی وزیر خود، احمد بن ابی عبده برای جنگ با عمر بن حفصون که بر استجه مسلط شده بود، گسیل می دارد. دو گروه با یکدیگر درگیر می شوند و عمر بن حفصون شکست سختی می خورد.

وقایع نظامی

قیام ها

* قرمطیان: یحیی بن زکرویه قرمطی، ملقب به شیخ به فرماندهی اعرابی که دعوتش را پذیرفته اند متوجه دمشق شده، آن را محاصره می کند. طغج بن جفّ فرغانی امیر دمشق از هارون بن طولون امیر مصر یاری می خواهد. قرمطیان به سواد کوفه حمله کرده، شبیخون می زنند. خلیفه معتضد لشکری به فرماندهی سرداری به نام شبلی به سویشان می فرستد. شبلی آنان را شکست می دهد و یکی از سرانشان را به نام ابن ابی الفوارس دستگیر می کند و او را نزد خلیفه می برد. میان معتضد و ابن ابی الفوارس درباره حقانیت بنی عباس برای خلافت گفتوگو درمی گیرد و ابن ابی الفوارس پاسخی می دهد که خلیفه آن را نمی پسندد، لذا او را می کشد.

درگذشتگان

* ابراهیم اغلبی* ابن ابی الفوارس* ابن طاهر خزاعی* بدر معتضدی* عمرو بن لیث صفاری* المعتضدبالله

ابراهیم اغلبی

ابواسحاق، ابراهیم (دوم) ابن احمد بن محمد بن اغلب، از امیران اغلبی حاکم بر شمال افریقا و نهمین امیر از امیران اغلبی در افریقیه بود. او نخست از طرف برادرش ابوالغرانیق محمد والی قیروان شد و در آن جا اقامت گزید و پس از مرگ او در سال 260ق امیر افریقیه شد. ابراهیم مردی خردمند، نیکوکار و دور اندیش بود. در دوران حکومتش قیام هایی صورت گرفت که آنها را سرکوب کرد. مردم در زمان او امنیت داشتند. در سال 281ق به تونس منتقل شد و در آن، کاخ هایی به پا کرد.

با فرنگیان در دژها و قلعه هایشان بسیار جنگید و پس از آن، دچار مالیخولیا شد و بسیاری از یاران، دبیران، حاجبان و زنان خود و نیز دو تن از پسرانش، شانزده تن از دخترانش و هشت برادر خود را کشت. وی هم چنین مردانی از عرب و سپاهیانی را کُشت که هنگام فتح افریقیه و یا پس از آن، بدان داخل شده بودند او هزار تن از آنان را فراخواند و در خانه ای فرود آورد که برایشان بنا کرده بود و همه را از دم تیغ گذراند. این افراد مقابل قبیله کتامه می ایستادند و آنان را به زانو درآورده بودند. هنگامی که آنان هلاک شدند، قبیله کتامه گردن کشی کرد و با یاری عبیدالله شیعی، برضد اغلبیان برخاست و دعوت او را پذیرفت.

معتمد عباسی هنگامی که از حال او آگاه شد، برکنارش کرد و او به سیسیل رفت و در حال محاصره قلعه «کوستانزا» درگذشت. او شهر «رقاده» و کاخ «فتح» را ساخت. پس از مرگ، جسدش به شهر «پالرمو» در سیسیل حمل و در آن جا دفن شد و به قولی جسدش به قیروان برده و در آن جا به خاک سپرده شد. او 28 سال حکمرانی کرد و در 52 سالگی درگذشت.(2)