* محمد بن هارون دیلمی* منصور الیمن* قمّی (ابوجعفر)* یحیی بن زکرویه

ابن بختیشوع

یوحنا (یحیی) بن بختیشوع، پزشک بود. کتاب های بسیاری را از زبان یونانی به سریانی ترجمه کرد تا آن که ترجمه آنها به عربی، آسان شود. او از خاصّان و همدمان ویژه الموفق عباسی (طلحة بن جعفر المتوکل علی الله ) بود و الموفق او را «برطرف کننده اندوه» می نامید. تقدیم الأدویة و کتاب ما یحتاج إلیه الطبیب من علم النجوم از آثار عربی او است.(2)

ابن فقیه

ابوبکر، احمد بن محمد بن اسحاق بن ابراهیم همدانی، معروف به ابن فقیه، بنا بر قول راجح، در همدان در خاندانی زاده شد که به علم و حدیث و ادبیات شهره بودند. و با کتابش به نام مختصر تاریخ البلدان نامور شد. این کتاب، کتابی جغرافیایی به معنای فنی کلمه نیست؛ بلکه شامل گزیده هایی در زمینه های گوناگون است که به سبب وصف سرزمین ها، دریاها و رودهای چین، هند، مصر، سرزمین های عربی، شامات، مغرب بزرگ، فلسطین، مابین النهرین و سرزمین روم، به کتاب های جغرافیایی ملحق شده است. او پس از سال 290ق درگذشته است.(3)

تُجیبی (عبدالرحمان)

عبدالرحمان بن عبدالعزیز بن عبدالله بن مهاجر تجیبی، نخستین حکمران از سلسله تجیبیان اندلس بود. او میان عموزادگانش (بنی مهاجر) و قبیله اش (تُجیب) بزرگ و سرورشان بود. امیر محمد بن عبدالرحمان اموی، آنان را در شهر «قلعه ایوب» ـ نزدیک شهر «سالم» ـ در منطقه «ثغراعلی» اسکان داد و فرمانروایی بر بنی تجیب را به آنان سپرد و دژ «دورقه» را برای آنان بنا کرد و در جنگ ها و حملات، به کمک آنان تکیه می شد. در دوران عبدالرحمان، پسرش بر «سرقسطه» مسلط شد و عبدالرحمان هم چنان به حکومت امویان در قرطبه وفادار ماند تا آن که حدود سال 290ق درگذشت.(4)

عبدالله بن اغلب

ابوالعباس، عبدالله بن ابراهیم بن احمد اغلبی تمیمی، امیر تونس و قیروان و یازدهمین حکمران سلسله اغلبیان، مردی خردمند، ادیب، دلاور و از نوادرِ سواران بود. پس از مرگ پدرش در سال 289ق به طور مستقل به قدرت رسید و پارسایی از خود نشان داده، به دادخواهی ستمدیدگان پرداخت و با عالمان و دانشوران نشست و برخاست و رایزنی کرد.

در دوران وی، حکومتش دچار آشفتگی شد و دولت اغلبیان رو به ضعف و زوال نهاد. او فرزندش زیادة الله را در اتاقی در خانه اش زندانی کرد، زیرا آگاه شد که فرزندش برضد پدر توطئه می چیند. زیادة الله نیز دو تن از غلامان پدرش را برای کشتن او فرستاد؛ آنان او را در بسترش کشتند. عبدالله یک سال و پنجاه و دو روز حکومت کرد و فرزندش زیادة الله جانشین وی شد.(5)

عبدالله بن حنبل

ابوعبدالرحمان، عبدالله بن امام احمد بن حنبل ذهلی شیبانی مانند پدرش عالم به حدیث و علل و آفت های آن و از پیشتازان این فن بود. او مُسند پدرش را تنظیم کرد و بسیاری از محدّثان مانند بغوی، محاملی و خلاّل از او حدیث نقل کرده اند. وی ثقه، مورداعتماد و حدیث شناسی قوی و فرزانه بود. عبدالله در 77 سالگی درگذشت.(6)

محمد بن هارون دیلمی

او درآغاز، خیاط بود، سپس جمعی از اوباش و مفسدان را گرد خود جمع کرد و در بیابان سرخس به راهزنی پرداخت. آن گاه از رافع بن هرثمه امیر خراسان امان خواست و همراه او ماند تا رافع کشته شد و او به خدمت اسماعیل سامانی امیر ماوراءالنهر در آمد. هنگامی که محمد بن زید علوی حاکم طبرستان پس از اسارت عمرو بن لیث صفاری بر خراسان دست یافت، اسماعیل سامانی لشکری به فرماندهی محمد بن هارون برای نبرد با او گسیل داشت. میان طرفین نبردی رخ داد که سرانجام محمد بن زید علوی کشته شد و محمد بن هارون به حکومت خراسان طمع کرد و از اطاعت امیر سامانی سر باز زد و آن جا را مستقل و خود را امیر آن جا اعلام کرد. اسماعیل نیز سپاهی به فرماندهی ابوالعباس عبدالله بن محمد بن نوح برای رویارویی با او فرستاد. عبدالله او را شکست داده، دستگیر کرد و به بخارا فرستاد. امیر سامانی، محمد را زندانی کرد و او هم چنان در زندان ماند تا درگذشت.

یکی از شاعران درباره اش شعری سرود که در بخشی از آن آمده است:

«ابن هارون خیاط بود و سوزن ها و عقلکی داشت که آنها را ارزان فروخت.