حافظ نسوی

ابوالعباسی حسن بن سفیان بن عامر شیبانی نسوی، مؤلف مُسند در حدیث است. او در روزگارش محدّث خراسان و پیشوای فقه و ادب و از مردم «نسا»ی خراسان بود و با انتساب به آن، نسائی و نسوی خوانده می شود.(6)

حسین بن حمدان

حسین بن حمدان تغلبی، از امیران دلاور دوران عباسیان و مردی خونریز و سنگدل بود. او عموی سیف الدوله حمدانی است. معتضد او را برناحیه جزیره گماشت، آن گاه خبردار شد که حسین به هارون شاری خارجی تمایل دارد و به نفع او دعوت می کند، لذا برای جنگ با او سپاهی تدارک دید و خود فرماندهی آن را به عهده گرفت. حسین به ماردین پناه برد و در قلعه او در آن جا پناه گرفت. خلیفه او را محاصره و ناچار به تسلیم کرد. حسین امان خواست، و خلیفه به او امان داد و او و پدرش حمدان را دستگیر و هر دو را در غل و زنجیر زندانی کرد. در سال 281ق هارون شاری در جزیره برضد خلیفه قیام کرد. حسین بن حمدان پیکی نزد خلیفه فرستاد و گفت می تواند هارون را دستگیر کرده، به بغداد بفرستد؛ مشروط بر آن که خلیفه پدرش حمدان را آزاد کند. خلیفه این شرط را پذیرفت و وعده آزادی پدرش را داد و سیصد سوار در اختیارش نهاد.

حسین با آنان راهی شد و برای هارون کمین گذاشت و او را دستگیر کرده، به بغداد برد. خلیفه، هارون را کشت، به وعده اش وفا کرد، حمدان را آزاد ساخت و او را گرامی داشت.

کار حسین نزد خلیفه بالا گرفت و خلیفه او را در سال 293ق برای جنگ با قرمطیان راهی شام کرد. حسین با آنان جنگید و در صحرای سماوه تعقیبشان کرد و سرکرده آنان، نصر بن عبدالله را کشت. در سال 297ق هنگامی که با مقتدر پس از مرگ برادرش مکتفی بیعت کردند، حسین بن حمدان در توطئه برکناری او از خلافت شرکت کرد و با شکست این توطئه، حسین فراری شد. مقتدر برای جنگ با او و دستگیری اش، گروهی به فرماندهی سردار مونس مظفر اعزام کرد. حسین تسلیم شد و مظفر او را با خود نزد خلیفه برد. خلیفه از او درگذشت و او را امیر دیار ربیعه کرد. در سال 303ق حسین در ناحیه جزیره از اطاعت مقتدر عباسی خارج شد و او برای پیکار با حسین سپاهی به فرماندهی سردار رائق بزرگ اعزام کرد و آن را با سپاهی به فرماندهی مونس مظفر تقویت کرد. طی جنگ میان طرفین، حسین اسیر و به بغداد فرستاده شد. در آن جا او را در ملأعام رسوا کردند و سپس کشتند.(7)

قاسم عوفی

ابوثابت، قاسم بن ثابت بن حزم بن عبدالرحمان بن مطرّف بن سلیمان بن یحیای عوفی، مؤلفی پرهیزکار و زاهد و از فرزندان عوف بن غطفان و اهل سرقسطه اندلس بود. همراه پدرش به مصر و مکه مسافرت کرد و نزد بزرگان آن سامان دانش آموخت و با پدرش در گردآوری حدیث و لغت کوشید و برای اندلس، دانش زیادی به ارمغان آوردند. گفته می شود که این پدر و پسر نخستین کسانی بودند که کتاب العین نوشته خلیل بن احمد را به اندلس وارد کردند. کتاب الدلائل ـ که در آن به نهایتِ استواری در کار رسید و پیش از اتمامش درگذشت و پدرش آن را کامل کرد ـ از آثار اوست. این کتاب از مهم ترین کتاب های حدیثی است.

قاسم مردی زاهد بود و هنگامی که از او خواسته شد قاضی سرقسطه شود، نپذیرفت و برابر اصرار پدرش مبنی بر قبول این سمت، از او سه روز فرصت خواست تا از خداوند راه یابی کند و در همین چندروز درگذشت.(8)

نسایی

ابوعبدالرحمان، احمد بن شعیب بن علی بن سنان بن بحر بن دینار نسایی، از پیشوایان و حافظان حدیث، اصلش از مردم «نسا» (شهری در خراسان) و بدان جا منسوب بود. واژه های نسوی و نسائی، هر دو نسبتی هستند به نسا. نسایی به شهرها و سرزمین ها سفر کرد و در مصر اقامت گزید. بزرگان و مشایخ آن دیار بر او حسد وزیدند و او به رمله در فلسطین رفت. در آن جا از او درباره فضایل معاویه پرسیدند و او سکوت کرد، لذا در مسجد جامع، او را به سختی زدند و او را به تشیّع نسبت دادند. بیمار و علیل خارج شد و پس از مرگ، جسدش در بیت المقدس دفن شد. گفته می شود که به قصد حجّ بیرون آمد و در مکه در 88 سالگی درگذشت.

او از امامانِ حافظ حدیث بود. ذهبی درباره اش می گوید: «او از امام مسلم احادیث بیشتری از حفظ داشت.» نسایی پیرو مذهب شافعی بود. کتاب السنن الکبری معروف به سنن نسائی که از کتاب های حدیثی مورداعتماد اهل سنت است، از تألیفات اوست.(9)

پی نوشت ها:

[1] دوشنبه اول محرم سال 303 = هفدهم ژوئیه سال 915؛ دوشنبه 21 جمادی الثانی سال 303 = اول ژانویه سال 916.

[2] الاعلام، ج 5، ص 332؛ المقتبس، ص 18.

[3] کشف اسرار الباطنیه، ص 209 و 210؛ الاعلام، ج 5، ص 135؛ رسالة الغفران، ص 143.

[4] وفیات الاعیان، ج 2، ص 46؛ معجم الادیاء، ج 11، ص 235؛ إنباه الرواة، ج 2، ص 21؛ تاریخ بغداد، ج 9، ص 61؛ النجوم الزاهره، ج 3، ص 193.