5. وفیات الاعیان، ج 4، ص 267؛ البدایة و النهایه، ج 11، ص 125؛ النجوم الزاهره، ج 3، ص 189؛ العبر، ج 2، ص 125؛شذرات الذهب، ج2، ص 241؛ الملل و النحل، ج 1، ص 78؛ دائرة المعارف الاسلامیه، ماده: «جبائی»؛ طبقات السبکی، ج 2، ص 250؛ الاعلام، ج 7، ص136؛ تاریخ الفکر العریی، ص 296.

6. تذکرة الحفاظ، ج 2، ص 206؛ البدایة و النهایه، ج 11، ص 124؛ العبر، ج 2، ص 124؛ النجوم الزاهره، ج 3، ص 189؛ المنتظم، ج 6، ص132؛ و الاعلام، ج 2، ص 206.

7. تاریخ طبری، ج 10، ص 39، 44، 122، 128، 140 و 147؛ تاریخ ابن اثیر، ج 7، ص 463 و 476؛ همان، ج 8، ص 92 و 94؛ اخبار الدولة الحمدانیه، ص 12 و 13؛ الاعلام، ج 2، ص 254.

8. نفح الطیب، ج 2، ص 255 و 256؛ الحلل السندسیه، ج 2، ص 137؛ الاعلام، ج 6، ص 7.

9. وفیات الاعیان، ج 1، ص 77؛ النجوم الزاهره، ج 3، ص 118؛ البدایة و النهایه، ج 11، ص 123؛شذرات الذهب، ج 2، ص 239؛ طبقات السبکی، ج 3، ص 14؛ المنتظم، ج 6، ص 131؛ تذکرة الحفاظ، ج 2، ص 698؛ الاعلام، ج 1، ص 164؛ بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج3، ص 195.

سال 304 ق = 916ـ917 م(1)

رویدادها

* خلیفه المقتدر پس از دستگیری و زندانی کردن یوسف بن ابوالساج، وصیف بکتمری را بر آذربایجان امیر می کند.

* خلیفه، علی بن عیسی بن داوود جراح را برکنار می کند و ابوالحسن علی بن محمد بن فرات را به وزارت برمی گزیند.

وقایع نظامی

قیام ها

* آذربایجان: یوسف بن ابوالساج امیر آذربایجان و زنجان و ابهر برضد خلیفه خروج می کند و بر ری چیره می شود. خلیفه لشکری به فرماندهی مونس مظفر بدان سو اعزام می کند. مونس بر او پیروز می شود و او را با خود به بغداد می برد و خلیفه زندانی اش می کند.

نبردها

* سرزمین روم: مونس مظفر به جنگ رومیان می رود و دژهایی فتح می کند و با غنایم بازمی گردد.

درگذشتگان

* انباری (قاسم)* زیادة الله اغلبی (سوم)* یموت بن مزرع

انباری (قاسم)

ابومحمد، قاسم بن محمد بن بشّار انباری، عالم پراطلاع در ادبیات و اخبار بود. کتاب های شرح المفضلیات؛ خلق الانسان؛ غریب الحدیث؛ شرح القصائد السبع الطوال؛ خلق الفرس؛ الامثال و المقصود و الممدود و...از آثار او است.(2)

زیادة الله اغلبی

ابومضر، زیادة الله بن ابوالعباس عبدالله بن ابراهیم اغلبی تمیمی، دوازدهمین و واپسین حکمران دولت اغلبیان در تونس بود. در تونس زاده شد و همان جا رشد کرد. تمایل فراوانی به کامرانی و خوش گذرانی داشت. پدرش او را امیر سیسیل کرد، اما او به هوسرانی پرداخت و پدر او را برکنار و زندانی کرد. زیادة الله طرح قتل پدرش را ریخت و سه تن از خواجه های سیسیلی پدر را بدین کار برانگیختند. آنان نیز پدرش را کشتند و او را امیر افریقیه اعلام کردند. زیادة الله در سال 290ق زمام حکومت را به دست گرفت و آن سه خواجه را کشت و بر هر یک از برادران و عموهای خود که دست یافت، او را کشت. و امور مملکت را واگذاشت و به باده نوشی و معاشرت با ندیمان پرداخت.

هنگامی که کار ابوعبدالله شیعیِ شورشی (داعی مهدی) بالا گرفت، او ـ که در شهر رقاده اقامت داشت ـ کوشید مانع ابوعبدالله شود، ولی از عهده این کار برنیامد و مال و خانواده اش را برگرفت و در سال 296ق به مصر گریخت و در آن جا فرود آمد. سپس قصد بغداد کرد و سر راه خود به «رقّه» آمد. ابن فرات وزیر، او را مدت یک سال نگه داشت و از مقتدر عباسی در این باره اجازه خواست. خلیفه دستور داد او را به مغرب بازگرداند، و زیادة الله به مصر بازگشت. آن گاه قصد بیت المقدس کرد و در رمله از دنیا رفت و با مرگش دوران حکومت دولت اغلبیان که 112 سال و پنج ماه و چهارده روز بود، به پایان رسید.

او سومین کس از دولت اغلبیان بود که زیادة الله نام داشت.(3)

یموت بن مزرّع

ابوعبدالله (و ابوبکر) یموت بن مزرّع بن موسی بن سیّار عبد بصری، نحوی، شاعر، ادیب و راوی اشعار بسیاری بود. او خواهرزاده جاحظ و از بزرگان علم و شعر بود. به بغداد آمد و در آن جا درس داد. از ترس آن که مبادا با نامش «یموت» (می میرد) فال بد بزنند و بدشگون بدانند، از عیادت بیماران خودداری می کرد و می گفت: «به این اسمی که پدرم مرا بدان نامیده است مبتلا شده ام.» نام خود را محمد گذاشت، اما نام «یموت» بر او غالب شد. او در طبریه زیست و در همان جا درگذشت.(4)

پی نوشت ها:

[1] اول محرم سال 304 = چهارم ژوئیه سال 916؛ چهارشنبه چهارم رجب سال 304 = اول ژانویه سال 917.