2. الاعلام، ج 6، ص 16؛ وفیات الاعیان، ج 4، ص 341 (در زندگینامه فرزندش محمد بن قاسم)؛ دائرة المعارف الاسلامیه، ماده: «ابن الانباری ابومحمد».

3. البیان المغرب، ج 1، ص 134 و 173؛ العبر، ج 2، ص 127؛ المغرب الکبیر، ص 403؛ الاعلام، ج 3، ص 94.

4. البدایة و النهایه، ج 11، ص 127؛ معجم الادبادء، ج 7، ص 305؛ الاعلام، ج9، ص 277؛ النجوم الزاهره، ج 3، ص191؛ تاریخ ابن اثیر، ج 8، ص 105.

سال 305 ق = 917ـ918 م(1)

رویدادها

آتش بس میان خلیفه و رومیان

* سفیر امپراتور کنستانتین هفتم برای درخواست آتش بس و متارکه جنگ به بغداد می آید. خلیفه از او و همراهانش استقبال و آنان را به کاخ خود دعوت می کند و در ضیافت بزرگی که بدین مناسبت برپا می کند، اموال بسیاری خرج می کند.

آزاد کردن حمدانیان

* مقتدر عباسی، ابوالهیجاء حمدانی و خانواده و برادرانش را که در سال 303ق زندانی کرده بود، آزاد می کند.

مغرب دور

* مغرب دور جزو حوزه فرمانروایی دولت عبیدیان قرار می گیرد، و موسی بن ابی العافیه فرماندار آن خطه می شود.

سیسیل

* مهدی فاطمی، سالم بن راشد کتامی را امیر سیسیل می کند.

ابن حفصون

* عمر بن حفصون شورشی درمی گذرد و فرزندش سلیمان برای ادامه قیام در اندلس جانشین پدر می شود.

وقایع نظامی

درگیری حاکمان ایالت ها

* طبرستان: سامانیان، طبرستان را که در سال 301ق به چنگ اطروش علوی افتاده بود، دوباره زیر نفوذ خود درمی آورند.

درگیری مسلمانان و فرنگیان در اندلس

* لشکر مسلمانان به فرماندهی احمد بن محمد بن ابوعبده با سپاه قشتالیان، در نزدیک شنت اشتبن درگیر می شوند. مسلمانان در این نبرد شکست می خورند و فرمانده آنان می میرد. عبیدیان بر مغرب دور مسلط می شوند. عبیدالله مهدی سردار خود مصّالة بن حبّوس مکناسی را روانه مغرب دور می کند و او پس از جنگ های هولناکی دولت دریسیان را نابود کرده، برمغرب دور چیره می شود و آن را به دولت عبیدیان محلق می کند؛ غیر از شهر فاس که پس از تسلیم شدن یحیی بن ادریس بن عمر ادریسی و با مهدی مصّاله شهر را بدو می سپارد.

جنگ دریایی

* امیر سیسیل نیروی دریایی خود را به طرف جنوب ایتالیا گلوریا روانه می کند. آنان بر شهر ریو مسلط می شوند، و حاکم شهر در ازای پرداخت جزیه سالانه، با آنان مصالحه می کند.

درگذشتگان

* ابن حفصون

* ابن حیون

* اطروش علوی* قمی(علی)

ابن حفصون

ابوسلیمان، عمر بن حفص (حفصون) بن عمر بن جعفر بن شتیم بن دمیان بن فرغلوش بن اذفونش، از شورشیان اندلسی بود. او نخستین کسی بود که با چنین وسعتی باب مخالفت و جدایی را در اندلس گشود و عَلَم مخالفت را برافراشت. مورخان با اوصاف لعین، خبیث و رأس النفاق از او یاد می کنند. اهل قصبه تاکرنا و مسلمان زاده بود و برهمین آیین و دین بزرگ شد. نخستین کسی از نیاکانش که اسلام آورد، جعفر بن شتیم بود.

ابن حفصون در سال 270ق بر ضد امیر محمد بن عبدالرحمان بن حکمشورید و در دژ «ببشتر» از دژهای «ریّه» پناه جست و پس از آن که کارش بالا گرفت و خطرش جدی شد، امیران با او جنگیدند و دژهای اندلس مطیع او شدند. در برخی از حملاتش، نیروهای او سی هزار تن برآورد شده بودند. در سال 286ق گرایش خود به مسیحیت را آشکار کرد؛ در حالی که پیش تر آن را پنهان می کرد. پس از آن، به سبب مرتدشدنش جنگ با او جهاد تلقی شد و نبردهای پی درپی برضد او صورت گرفت. بارها ابراز وفاداری و اطاعت کرد و عفو و بخشیده و با او به نیکی رفتار شد، اما اندک زمانی بعد یاغی می شد و نیرنگ می زد. هم چنان این گونه بود تا آن که درگذشت و پسرش سلیمان به جای او نشست.

عبیدالله فاطمی رهبری ابن حفصون را به رسمیت شناخت و در مساجد کشورش به نفع او تبلیغ کرد و با فرستادن اسلحه و کمک های دیگر او را یاری کرد. هم چنین داعیانی نزدش فرستاد تا او را به اطاعت از فاطمیان دعوت کنند و او مطیع آنان شده، دعوتشان را در آن خطه بگستراند؛ به امید آن که ابن حفصون بر امویان اندلس پیروز و دولتش به دولت فاطمیان ملحق شود. واژه حفصون، صیغه مبالغه و بزرگداشت کلمه حفص است، زیرا «واو» و «نون» در آخر کلمه، بر تمیز یا تفخیم و بزرگداشت دلالت می کند. در این مورد، اسم هایی دیگری نیز هستند که بر همین ساخت و صیغه اند؛ مانند: عبدون، غلبون، خلدون و زیدون، که مبالغه نام های عبد، غالب، خالد و زید است.(2)