فقه برایش بنویسد. طبری نیز کتاب الخفیف را برای وزیر نوشت. عباس به عنوان پاداش، هزار دینار برایش فرستاد، اما طبری از قبول آن پوزش خواست. به او گفتند: آن مبلغ را صدقه بدهد، ولی او نپذیرفت.

تاریخ الرجال من الصحابة و التابعین، احکام شرائع الاسلام، کتاب التبصیر فی اصول الدین، کتاب تهذیب الآثار، کتاب الرسل و الملوک (معروف به تاریخ طبری که تا سال 302ق را در خود دارد) جامع البیان عن تأویل القرآن (معروف به تفسیر طبری)، کتاب اختلاف الفقهاء، کتاب المسترشد فی علوم الدین، کتاب فی القراءات و... از آثار او است. طبری پیشوای مفسران و مورخان است.

شعری دارد که در آن از قناعت و بلندهمتی خود می گوید؛ قسمتی از آن چنین است:

هنگام تنگدستی، دوستم از حالم آگاه نمی شود و اظهار بی نیازی می کنم و بدین گونه دوستم نیز بی نیاز می شود.

آزرم و حیایم حافظ آبرویم است؛ هم چنان که ملایمت در درخواست از دوستم آبرویم را نگه می دارد.

و اگر می خواستم رو بیندازم، به راحتی می توانستم توانگر شوم و راه رسیدن به ثروت برایم هموار بود.»

طبری در سال 310ق در بغداد و در 86 سالگی درگذشت.(8)

قمی (ابوالعباس)

ابوالعباس عبدالله بن جعفر بن حسین بن مالک حمیری قمی، از فقیهان امامیه و پیشوا و بزرگ آنان در شهر قم بود. به کوفه رفت و از علمای آن شهر دانش آموخت.

الإمامة، العظمة و التوحید و فضل العرب از آثار او است.(9)

نوبختی

ابومحمد، حسن بن موسی بن حسن بن محمد نوبختی، اخترشناس و فیلسوفی از اهل بغداد بود. جدش نوبخت نام داشت، لذا وی به نوبختی نامور شد. عده ای از مترجمان و ناقلان کتاب های فلسفی نزدش می آمدند. معتزلیان و شیعیان، او را از خود می دانستند، اما به شیعیان نزدیک تر بود. کتاب های بسیاری گردآورده بود که بخش عمده آنها را با دست خود استنساخ کرده بود.

فرق الشیعه، الآراء و الدیانات، اختصار کتاب الکون و الفساد نوشته أرسطو، الردّ علی أصحاب التناسخ و الجزء الذی لایتجزأاز آثار او است.(10)

نیریزی

ابوالعباس فضل بن حاتم نیریزی، از ریاضیدانان نامدار عصر خود و از پیشروان دانش هندسه و اخترشناسی بود و به کار رصد می پرداخت. اهل نیریز (از توابع شیراز) بود و کتاب های بسیاری نوشت؛ از جمله: کتاب أحداث الجوّ (که آن را برای خلیفه المعتضد تهیه کرد)؛ البراهین؛ شرح المجسطی؛ رسالة فی سمت القبلة؛ شرح کتاب الاصولِ (نوشته اقلیدس)؛ الزیج الکبیر و الزیج الصغیر و کتاب الآلة (برای به دست آوردن فاصله اشیاء).(11)

یزیدی

ابوعبدالله محمد بن عباس بن محمد بن ابومحمد یزیدی، از پیشوایان نحو و ادبیات بود و حوادث و سخنان نادر عرب را نقل می کرد. در اواخر عمرش برای تعلیم فرزندان مقتدر فراخوانده شد و او مدتی بدین کار مشغول بود. کتاب الخیل، مناقب بنی العباس، مختصر النحو و الأمالی از آثار او است. او نوه یحیی بن مبارک یزیدی (متوفای 204ق) است.(12)

پی نوشت ها:

[1] چهارشنبه اول محرم سال 310 = اول مــه سال 922؛ چهارشنبه دهم رمضان سال 310 = اول ژانویه سال 923.

[2] رساله ابن فضلان، تحقیق سامی الدهان، چاپ دمشق (المجمع العلمی)؛ تاریخ الادب الجغرافی، ج 1، ص 186 و 187؛ الجغرافیون العرب، ص 234، الحضارة الاسلامیه فی القرن الرابع الهجری؛ دائرة المعارف الاسلامیه، ج 1، ص 364؛ الاعلام، ج 1، ص 196.

[3] تاریخ ابن اثیر، ج 8، ص 137؛ المنتظم، ج 6، ص 166؛ تکمله تاریخ طبری، ص 31؛ اعلام النساء، ج 5، ص 123 و 124؛ النجوم الزاهره، ج 3، ص 204.

[4] المنتظم، ج 6، ص 184؛ البدایة و النهایه، ج 11، ص 149؛ النجوم الزاهراه، ج 3، ص 208؛ نشوار المحاضرة، ج 1، ص 24؛ تکمله تاریخ طبری، ص 31 و 38؛ الاعلام ج 2، ص 166.

[5] طبقات الاطباء، ج 2، ص 85؛ الاعلام، ج 2، ص 358.

[6] الاعلام، ج 6، ص 138؛ وفیات الاعیان، ج 4، ص 352؛ تذکرة الحفاظ، ص 759؛شذرات الذهب، ج 2، ص 260؛ العبر، ج2، ص145.

[7] تاریخ ابن اثیر، حوادث سال های 290 و 310؛ الاعلام، ج 3، ص 321.

[8] وفیات الاعیان، ج 4، ص 191؛شذرات الذهب، ج 2، ص 260؛ البدایة و النهایه، ج 11، ص 145؛ النجوم الزاهره، ج 3، ص 205؛ تاریخ بغداد، ج 2، ص 162 و 169؛ الفهرست، ص 326؛ المنتظم، ج 6، ص 170؛ طبقات الشافعیه، ج 2، ص 120 و 128؛ إنباه الرواة، ج3، ص 89؛ بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج 3، ص 45؛ الاعلام، ج 6، ص 294؛ فروخ،تاریخ الادب العربی، ج 2، ص 388؛ مجله العربی، سال 1969، شماره 129، ص 22؛ همان سال 1969، شماره 131، ص 20.

[9] الاعلام، ج 4، ص 204.

[10] لسان المیزان، ج 2، ص 258؛ الاعلام، ج 2، ص 229؛ الفهرست، ص 251.

[11] اخبار الحکماء، ص 168؛ تراث العرب العلمی، ص 121؛ الفهرست، ص 279، الجفرافیا العربیه، ص 57و الاعلام؛ ج 5، ص 352.

[12] وفیات الاعیان، ج 4، ص 337، إنباه الرواة، ج 3، ص 189؛ الاعلام، ج 7، ص 52.