درگذشتگان

* ابوبکر رازی* حسن ادریسی (حجّام)

ابوبکر رازی (محمد)

ابوبکر، محمد بن زکریای رازی، از فلاسفه مشهور اسلامی و نیز از بزرگ ترین پزشکان اسلامی بود که بیشترین نوآوری را داشت. غربی ها او را نخستین پزشک دولت اسلامی برمی شمارند. اهل ری و بدان جا منسوب است. در ری زاده شده و در همان جا تعلیم یافت و پس از سی سالگی به بغداد سفر کرد. در آغاز زندگی اش، شیفته موسیقی و آواز بود و در کودکی شعر می سرود. سپس علایق پیشین را واگذاشت و تنها دلبسته طب و فلسفه شد و در این دو رشته مهارت یافت و مشهور شد و ریاست بیمارستان ری و سپس ریاست پزشکان بیمارستان عضدی در بغداد بدو واگذار شد.

رازی نزد اروپائیان به «Razhes» مشهور است و بی تردید نخستین و بزرگ ترین دانشمندان مکتب پزشکی نوین است. بی شک او بزرگ ترین پزشکی است که تمدن اسلامی پروریده، و یکی از پزشکان نامدار عالم در هر زمان است. به بغداد کوچ کرد و دانش های خود را از حنین بن اسحاقِ طبیب فراگرفت. در جوانی از پیشگامان شیمی بود، ولی بعدها ممحّض در پزشکی شد. مستشرق آلمانی خانم زیگفرید هونکه در کتابش خورشید عرب بر غرب می تابد درباره رازی می گوید: «کلیه امتیازات پزشکی عربی و اکتشافات و دستاوردهای ارزشمند آن، در شخصیت رازی مجسم می شود. او پزشکی بود که وظیفه خود را نیک می شناخت و رسالت خود را کاملا مقدس می شمرد و با دل و جان و یکسره انجام وظیفه می کند، درماندگان را نجات می دهد و فقیران را یاری می رساند. او اقیانوسی است از دانش پزشکی پیشینیان، که پس از هضم و بازسازی، آن را به بهترین شکل به انسانیت تقدیم می کند. او پزشکی عملی و تجربی است که برای مراقبت های بالینی ارزش واقعی آن را قائل است. او پژوهشگرِ کارآمد و موفق شیمی است و بالاخره او در رشته خود روشمند است و پزشکی روزگار خود را به طور شگفت آوری نظام می دهد.»

رازی علاوه بر پزشکی، به اخترشناسی و ریاضیات نیز پرداخت و در موسیقی دستی توانا و دانشی گسترده داشت و از نخستین بنیانگذاران نظریات موسیقی بود و موسیقیدانان پس از او، بسیار به نظریاتش در موسیقی اشاره کرده اند. او هم چنین به فلسفه پرداخت و معتقد بود که نفس بیشترین و نزدیک ترین پیوند را با تن دارد و آنچه از خاطرات و احساسات در جان آدمی می گذرد، آشکارا بر تن او اثر می گذارد و نشانه هایش هویدا می شود. لذا پزشک علاوه بر بررسی تن، باید پزشک روح نیز باشد. در اواخر عمرش نابینا شد و در برابر درمان چشم خود مقاومت کرد و گفت: «آن قدر از دنیا دیده و چشم بدان داشته ام که دیگر خسته و ملول شده ام.» در تمام علوم و فنون اطلاعات وسیعی داشت و بیش از دویست تألیف به جا گذاشت که نصف آن در زمینه پزشکی بود. مهم ترین کتاب هایش عبارتند از: کتاب الاسرار که جیرار کرمانا (Gerald of Carmana) آن را به زبان لاتینی ترجمه کرد و به زودی، این کتاب، مرجع اصلی دانش شیمی شد؛ الطب المنصوری که آن را به نام امیر ری، منصور بن محمد بن اسحاق بن احمد بن اسد سامانی نوشت. مقالة فی الحصی و الکلی و المثانه؛ کتاب تقسیم العلل؛ المدخل الی الطب؛ منافع الاغذیة و دفع مضارها؛ و.... اما معروف ترین رساله های رازی، کتاب الجدری و الحصبه است که از مفاخر تألیفات پزشکی به شمرده می شود و به زبان های متعددی ترجمه شده و شهرت بسیاری برای رازی به ارمغان آورده است. اما ـ بی شک ـ مهم ترین و بزرگ ترین نوشته رازی، کتاب الحاوی فی الطب (Continens) است که تمام معارف و دستاوردهای پزشکی سریانی و عربی را در خود جمع کرده است. فرّاج بن سالم اسرائیلی در سال 1279م آن را به زبان لاتینی ترجمه کرد و این کتاب به صورت نسخ خطی منتشر شد و نخستین بار در سال 1486م چاپ شد و در سال 1542م پنج مرتبه چاپ شد و اثر عمیقی در پزشکی اروپا گذاشت.

رازی غیر از کتاب های پزشکی، نوشته هایی در مباحث لاهوتی، فلسفه، حساب، اخترشناسی، ریاضیات و شیمی به جا گذاشت. ویژگی آشکار رازی در تمام نوشته هایش حاکم برتر دانستن عقل و تعقل در مسائل دانش و شناخت بود. در حال فقر در بغداد از دنیا رفت. در تاریخ مرگ او اختلاف نظر است؛ برخی منابع، مرگ او را در سال 317ق و برخی در سال 320ق می دانند و برخی نیز از سال 360ق به عنوان سال مرگ او یاد می کنند؛ نظر مرجح آن است که در سال 313ق درگذشته است.(2)

حسن ادریسی (حجّام)

حسن بن محمد بن یحیی بن قاسم بن ادریس ثانی، واپسین حاکم از سلسله ادریسیان در فاس و توابع آن بود. از آن جا که در کارزار به محل حجامت دشمنانش با نیزه می زد، به حجّام ملقب شد. او بسیار دلاور و پیشتاز بود. در دوره فروپاشی دولت ادریسیان و ظهور عبیدیان در مغرب می زیست، لذا باقی مانده یاران ادریسیان را گردهم آورده، در سال 310ق بر شهر فاس مسلط شد و ریحان کتامی، عامل