* بختیشوع بن یوحنّا* بربهاری

* راضی بالله

ابن بابویه قمی(علی)

ابوالحسن، علی بن الحسین بن موسی بن بابویه قمی در قم متولد شد و پیشوای شیعیان دوازده امامیِ قم در زمان خود بود. از تألیفات او کتاب های التوحید، الإمامة و التفسیر است که برخی چاپی و پاره ای خطی است. در قم وفات یافت و همان جا دفن شد.(2)

بجکم رائقی

ابوالحسن (ابوالخیر) بجکم، از غلامان ماکان بن کالی امیر گرگان بود، سپس از او جدا شد و به مرداویج دیلمی امیر گیلان و مازندران قهستان پیوست. بعدها از جمله افرادی بود که مرداویج را در حمام ترور کردند. سپس به واسط گریخته، به سردار کل محمد بن رائق پناهنده شد و با انتساب به او، بجکم رائقی خوانده شد.

در سال 324ق با ابن رائق به بغداد آمد. زمینه رشد و اعتلای او فراهم شد و در سال 326ق خلیفه راضی بالله او را به جای ابن رائق فرمانده سپاه کرد و به او درجه امیرالامرایی داد. بعدها خلیفه او را بر «واسط» گماشت. بجکم متعهد شد که سالانه هشتصد میلیون دینار به خزانه بپردازد. در زمان مسئولیتش، اموال زیادی اندوخت که آنها را در بیابان، زیر خاک پنهان می کرد و با مرگ ناگهانی اش، همه اندوخته ها از بین رفت. زود خشمگین می شد و مجازات هایی چون زدن و کشتن می کرد، سپس پشیمان می شد، از این رو سنان بن ثابت بن قره طبیب را احضار کرد و از او خواست برای غضب او چاره ای بیندیشد. او توصیه کرد هرگاه خشمگین می شود، مجازات را به روز بعد موکول کند. بجکم نیز چنین کرد و کارش به سامان آمد و به آن طبیب صدهزار درهم داد. میان او و ابن رائق و ابوعبدالله بریدی بر سر قدرت کشمکش بود که عرصه را برای توطئه ها و جنگ هایی فراهم کرد. عده ای از کردها او را که در سفر شکار بود غافلگیرانه کشتند. مدّت حاکمیتش دو سال و هشت ماه و نه روز بود.

اموالی که به جا گذاشت، از این قرار بود:

مبلغ یک میلیون دینار (و برخی گفته اند: یک میلیون و چهارصد هزار دینار)، مقدار زیادی نقره، جواهراتی فراوان، تختی از طلا، تعدادی شمشیر، تعدادی کمربند و مقدار زیادی سلاح. هم چنین درّ کمیاب، یک یاقوت زرد، یک گوهر ارزشمند، ذوالفقار، شمشیر رسول الله(صلی الله علیه وآله)(3) و یک ظرف بلورین قیمتی، و از پول هایی که زیر خاک کرده بود، 000/200/1 دینار به دست آمد.(4)

بختیشوع بن یوحنّا

بختیشوع بن یوحنّا بن بختیشوع، طبیب مسیحی اهل بغداد و مقرّب خلفا و دیگران بود. به خدمت خلیفه مقتدر و سپس راضی بالله درآمد. از ناحیه این دو خلیفه، به دارایی ها و مستغلاّت زیادی دست یافت و در بغداد درگذشت.(5)

بَربهاری

ابومحمد، حسن بن علی بن خلف بربهاری، بزرگ حنبلیان عراق بود. عِلْم را از ابوبکر مروی و سهل تستریِ صوفیِ حنبلی فرا گرفت. او فردی جلیل القدر بود و همه، او را محترم می شمردند. به دیانت زمان رسول دعوت کرد؛ دیانتی که سه خلیفه نخست، پیش از فتنه قتل عثمان و بیعت با علی بن ابی طالب، آن را فهمیده، بدان عمل کرده بودند. اساس این دعوت، همان بازگشت به پیروی از رسول الله(صلی الله علیه وآله) و اصحاب و تابعان شایسته آنان مانند ابن حنبل، مالک، عبدالله بن مبارک، فضیل بن عیاض و بشر بن حارث است.

بربهاری، به کارگیری عقل را مردود نمی دانست؛ بلکه برعکس، معتقد بود این امتیازی است که خداوند به مخلوقاتش عطا کرده است و در نهایت، برای نجات خلق، امری ضروری است؛ همان گونه او به طور کلّی منکر باطن مقابل ظاهر نیست؛ به شرطی که این باطن، مستند به قرآن یا سنّت باشد. آنچه او ناپسند می داند، به کارگیری تأویل، رأی و قیاس در مسائل اعتقادی است. در باره سیاست، معتقد بود خلافت حق قریش است و از این حق، سرسختانه دفاع می کرد؛ گرچه با همین شدّت به مؤمنین تذکر می داد که باید از ولیّ امر تا زمانی که از اطاعت خدا خارج نشده است، اطاعت کنند.

بربهاری در اصول عقیدتی خود صادق بود و با بدعت ها جنگید؛ جنگی که هیچ نرمش در آن نبود؛ چنان که با فرقه های مختلف بهویژه معتزله و شیعه جنگید. اثر این جنگ عقیدتی، در سال های 309 تا 329ق با تظاهرات مردمی بغداد، بروز کرد. از جمله آنها فتنه ای بود که در سال 317ق در بغداد میان طرفداران بربهاری و دو استادش ابوبکر مروی (متوفای 275ق) و سهل تستری (متوفای 283ق) از یک سو و مخالفین از سوی دیگر پدید آمد. در این فتنه، خون های فراوانی ریخته شد. منشأ اختلاف هم تفسیر «مقام محمود» در این آیه(و من اللیل فتهجّد به نافلة لک عسی ان یبعثک ربک مقاماً محموداً)(6) بود.