201؛شذرات الذهب، ج 2، ص 319؛ العبر، ج 2، ص 216؛ الاعلام، ج 2، ص 216؛ دائرة المعارف الاسلامیه، ماده:«بربهاری».

8. تاریخ ابن اثیر، ج 8، ص 244، 282، 366 و 368؛ تاریخ بغداد، ج 2، ص 142؛ فوات الوفیات، ج 2، ص 185؛ البدایة و النهایه، ج 11، ص196؛ الفخری، ص 280؛ تاریخ الخلفاء، ص 290 و 293؛ العبر، ج 2، ص 218؛ تاریخ الاسلام السیاسی، ج 2، ص63.

سال 330 ق = 941ـ942 م(1)

رویدادها

آشوب سپاهیان علیه ابن رائق

* به دلیل ناتوانی ابن رائق از دادن جیره، سپاهیان ترک آشوب به پا می کنند و به فرماندهی توزون به سوی واسط می روند. عبدالله بریدی با استفاده از آنان، قدرت یافته، تصمیم می گیرد به بغداد رود و آن جا را تسخیر کند.

ترور ابن رائق

* اسب ابن رائق او را به زمین می زند. یکی از سپاهیان حسن بن حمدان، شتافته، سر او را جدا می کند.

* خلیفه، حسن بن حمدان را به جای ابن رائق می گمارد و به او درجه «امیرالامراء» می دهد و او را به ناصرالدوله ملقّب می کند و برادرش علی را سیف الدوله لقب می دهد. حسن بن حمدان، قدرت را به دست می گیرد.

* ناصرالدوله در بغداد قدرت را به دست می گیرد و به نام او دینار سکّه (طلا) می زنند.

برپایی حکومت اخشیدیان

* در نتیجه اختیاراتی که خلیفه عباسی به اخشید می دهد، وی به امتیازات موروثی در شام و مصر می رسد. در آن جا حکومتی مستقل برپا می کند و سلسله اخشیدیان را بنیان می نهد.

آذربایجان: تشکیل دولت بنی سلاّر

* دولت بنی سلاّر به رهبری مرزبان اوّل فرزند محمد بن سلاّر تشکیل می شود و تا سال 500ق دودمان او دولت را در دست دارند.

بلایای طبیعی

* گرانی و قحطی شدید در بغداد و بالا آمدن آب دجله و غرق شدن شدن عدّه زیادی از مردم.

وقایع نظامی

درگیری میان چیره شدگان

* بریدی بغداد را تسخیر می کند، عبدالله بریدی بر سرداری برادرش ابوالحسین سپاهی تجهیز می کند و توزون و سپاهیان ترک و دیلمی اش با وی همراه می شوند. این اقدام در حالی است که عدّه ای از قرمطیان نیز به آنها پیوسته اند. او به طرف بغداد حرکت کرده، وارد آن می شود. سپاهیان، غارت و چپاول را به نهایت می رسانند. براثر این اعمال، بیشتر مردم، شهر را خالی می کنند. خلیفه و ابن رائق در دفاع از بغداد ناتوان می مانند، لذا از بغداد خارج شده، به طرف موصل حرکت می کنند تا از حسن بن عبدالله بن حمدان امیر موصل یاری جویند. توزون از بریدی جدا می شود و به خلیفه می پیوندد.

حسن بن حمدان و بازپس گرفتن بغداد

* او سپاهی به فرماندهی برادرش علی بن عبدالله بن حمدان همراه توزون به جنگ بریدی می فرستد که نزدیک مدائن با یکدیگر رو به رو می شوند و نبرد می کنند که سرانجام بریدی شکست می خورد و به بصره می گریزد.

* آذربایجان: مرزبان بن محمد بن سلاّر بر آذربایجان چیره شده، آن را از چنگ دیسم بن ابراهیم کردی که در سال 327ق والی آن سامان بود، در می آورد. آذربایجان تا تسلّط غزنویان در دست بنی سلاّر باقی می ماند.

* مصر و شام: بعد از قتل ابن رائق، اخشید بر دمشق دست می یابد. محمد بن یزداد، نایب ابن رائق که در دمشق بود، از اخشید امان خواست و شهر را تسلیم او کرد. اخشید او را امان داد و در منصبش ابقا کرد و سپس ریاست شرطه قاهره را به او سپرد. پس از آن، اخشید حلب را باز پس می گیرد و مساور بن محمد رومیرا بر آن می گمارد.

حمله رومیان

* رومیان به «میّافارقین» حمله می کنند. مردم آن سامان، با آنان مصالحه می کنند. رومیان به حلب نزدیک می شوند و غارت و چپاول می کنند.

درگذشتگان

* ابن رائق

* ابوبکر صیرفی

ابن رائق

ابوبکر، محمد بن رائق، امیری زیرک، شجاع، شاعر و اهل ادب بود. پدرش از بردگان معتضد عباسی بود و در سال 317ق، پسرش محمد از جانب مقتدر به ریاست بغداد رسید و سپس امیر واسط و بصره شد. راضی عباسی در سال 324ق منصب امیرالامرایی و گردآوری خراج بغداد را به او سپرد و دستور داد بر فراز منبرها به