ابوبکر عطّار

محمد بن حسن بن یعقوب بن حسن بن مقسم عطار، اهل بغداد و عالم به قرائت ها و ادبیات عرب بود. الأنوار فی تفسیرالقرآن، الرد علی المعتزله، کتاب فی النحو، اللطائف فی جمع هجاء المصاحف از تألیفات او است. او می گفت: هر قرائتی که با قرآن، موافق و از نظر ادبیات عرب پذیرفته و موجه باشد، مقبول است؛ گر چه سندی نداشته باشد. از قرائت شاذّ و منحصر به فرد عطّار، پیش سلطان شکایت کردند. سلطان او را احضار کرد و از قرائت هایش توبه داد. همان گونه این برخورد، با ابن شنبوذ با اختلافی که در روش با یکدیگر داشتند، صورت گرفت.

گفته شده است: عطار به قرائت غیر مجاز و شاذ خود تا پایان عمر ادامه داد. از جمله قرائت های او، قرائتش در این آیه: (فلمّا استیأسوا منه خلصوا نجیّا) است که «نجیّاً» را «نجیباً» از «نجابت» قرائت می کرد و این قرائت را محکم و استوارتر می دانست. ابن جوزی، او را تمجید و مدح کرده، می گوید: «مانند عطار ندیده ام.»(2)

ابوحاتم بستی ابوحاتم، محمدبن حبّان بن احمد بن حبّان بن معاذ بن معبد تمیمی بستی، به ابن حبّان معروف است. او مورّخ، جغرافیدان و محدث است و ابن عماد حنبلی، صاحب شذرات الذهب درباره او می گوید: «ابوحاتم، دریای پهناور حدیث، فقه، وعظ، طبّ، نجوم، کلام و... است». وی در بست، شهری بین سجستان، غزنین و هرات، در منطقه سیستان قدیم متولد شد. وی به سیر و سفر در شهرها و مناطق مختلف پرداخت و به خراسان، شام، مصر، عراق و جزیره سفر کرد و مدّتی در سمرقند، قاضی بود. سپس به نیشابور آمد و از آن جا به شهرش «بست» رفت و در هشتاد سالگی درگذشت. وی از نویسندگان مسلمان و پرکار است و از کتاب های او است: المسند الصحیح فی الحدیث که (گفته شده این کتاب از سنن ابن ماجه، صحیح تر است)؛ کتاب روضة العقلاء فی الأدب؛ غرائب الأخبار؛ أسامی من یعرف بالکنی؛ کتاب وصف العلوم و انواعها؛ و غیر اینها. او کتاب هایش را در خانه محل اقامت خود در شهربست جمع آوری و به عنوان کتابخانه وقف کرد تا عموم مردم از مطالعه آن، بهره برند. مردمان بسیاری نزدش تعلم یافتند. دارقطنی و دیگران از او روایت کرده اند. وی در 94 سالگی درگذشت.(3) ـ (4)

متنبّی

ابوطیب، احمد بن حسین بن حسن بن عبدالصمد، جعفی کوفی (کندی)، شاعری حکیم و یکی از افتخارات عرب است. ضرب المثل ها و پندها و نکته های تازه دارد. علمای ادب او را شاعرترین شاعران اسلامی دانسته اند. در کوفه و در محلّه بنی کنده به دنیا آمد و به همین دلیل او را کندی و کوفی می خوانند. او از بنی جعفی بن سعدالعشیرة بن مذحج از یمن، عرب جنوب است، به همین دلیل به او جعفی می گویند. در کوفه پرورش یافت و بخشی از علوم را فراگرفت. سپس از آن جا به شام رفت و در شهرهای آن گردش کرد و در آن جا علم و ادب و تاریخ حوادث معروف عرب را فراگرفت. در نواحی «حمص» فتنه ای میان اعراب به پا کرد و آنان را به خودداری از پرداخت مالیات تشویق کرد. بعضی گفته اند: ادعای پیامبری کرد و با سحر بیان خود، مردم را فریب داد، هنگامی که کارش بالا گرفت، امیر حمص، لؤلؤ که از طرف إخشید، فرمانروای مصر، در آن جا بود او را دستگیر و مدّتی زندانی کرد، سپس او را توبه داد و رها کرد. او به انطاکیه رفت و با ابوالعشائر که از طرف سیف الدوله امیر آن سامان بود، تماس گرفت. ابوالعشائر، وی را گرامی داشت و نزد سیف الدوله فرستاد. در آن جا جایگاهی نیکو یافت و او را با قصائد درخشان ستود. سپس میان آن دو کدورتی پدید آمد و در سال 346ق او را رها کرد و به مصر رفت و کافور، نماینده سلطان در مصر را ستود، و از او خواست منصبی دولتی به او بدهد. چون او نپذیرفت، متنبّی خشمگین شد و به هجو او پرداخت و به کوفه رفت. در سال 351ق به بغداد آمد. در آن جا از سوی ابن عمید، وزیر رکن الدوله دیلمی دعوت شد و نزد او در (أرّجان) رفت. آن گاه عضدالدوله دیلمی، از شیراز به او نامه نوشت و از او خواست به دیدارش بیاید. متنبّی، نزد او رفت و او را مدح کرد و سپس به سوی بغداد و کوفه بازگشت. در راه، فاتک بن أبی جهل اسدی (یکی از رهبران قبایل عرب) راه را بر او بست و با او جنگید، زیرا به مالی که همراه او بود، چشم دوخته بود و او و پسرش مجسّه و غلامش مفلح را در جایی به نام صافیه، نزدیک نعمانیه، نزدیک دیر قول، حدود دو میلی ساحل غربی بغداد، نزدیک نهروان کشت.

متنبّی، شاعری معنی پرداز بود و میان شعر و حکمت، جمع کرده بود و بیشتر توجه خود را به معنی در یک بیت داشت. هر چه آن معنی، گسترده بود، آن را چنان در قالب الفاظ می ریخت که خردها را به خود جذب می کرد. شعر را از قید و بندهای ابوتمام و شیوه های و یژه عرب آزاد کرد. او پیشوای ابداع و نوآوری در شعر عربی است. ابوعلای معرّی، درباره او می گوید: «او بهترین شاعر عصر جدید است.» در شعر خود، بسیاری از امثال و پندها را گنجانده و به نوآوری در وصف جنگ و تشبیب زنان بادیه نشین پرداخته است و در تشبیه و ارسال دو مثل در یک بیت، بسیار توانا بود. در فنون مدح و هجا، هنر نمایی کرده