وقایع نظامی

حملات اعراب به قافله های حاجیان

*اُصَیفِر اعرابی، قافله حاجیان عراق را متوقف می کند و با دریافت عوارض سرانه، به آنان اجازه حرکت می دهد. در سال بعد (385ق) ابوالنجم، بدربن حسنویه، امیرکردستان نه هزار دینار به عنوان عوارض عبور حاجیان، برای او فرستاد. این مبلغ تا سال 405ق ـ که ابوالنجم درگذشت، برای اُصیفر اعرابی ارسال می شد.

درگذشتگان

* ابن جلجل* ابواسحاق صابی.* رمانی.

* علی بن عباس مجوسی.* قاضی تنوخی (محسّن).* ماسرجسی.

* مرزبانی.

ابن جُلجُل

ابوداوود، سلیمان بن حسّان، معروف به ابن جُلجُل، طبیب اندلسی و معاصر عبدالرحمان ناصر و پسرش حَکَم مستنصر بود و در عصر آن دو در اشاعه دانش خود، نقش بسزایی ایفا کرد، وی در حکومت المؤید بالله هشام بن حکم، سر آمد شد و شهرت یافت. وی پزشک مخصوص المؤید بالله بود و در زمان او اکثر کتاب های خود را تألیف کرد. او از علم پزشکی به خوبی استفاده می کرد و در شناخت آثار داروها و ساخت و ترکیب آن ها اطلاعات وسیعی داشت.

از تألیفات او، کتاب تنقیح أسماء الأدویة المفرده است. او در این کتاب، کتاب الأدویة المفرده را که امپراتور کنستانیتن ششم، به عبدالرحمان ناصر هدیه کرده و به دست حسدای بن شبروط پزشک یهودی ترجمه شده بود، پیراسته و اصلاح کرده است. اثر دیگر او رسالة التریاق است که در آن به اشتباهات بعضی از پزشکان و حکیمان اشاره شده است. جز آنچه یاد شد، تألیفات دیگری نیز دارد.(2)

ابواسحاق صابی

ابواسحاق، ابراهیم بن هلال بن زهرون حرّانی صابی، اصلش از حرّان بود و به احتمال زیاد، در سال 313ق در بغداد متولد شد و در آن جا بر آیین صابئیان بالید. او نابغه عصر خود بود. پیشینیان وی تنها به طبابت شناخته می شدند، اما او در علوم ریاضی، هندسه و ستاره شناسی مهارت و توانایی فراوانی داشت. وی جز و کسانی بود که عضدالدوله دیلمی برای رصد ستارگان و سیارات و شناخت موقعیت خورشید؛ مثل رسیدن آن در برج های فلکی، فراخواند. قفطی می گوید تألیفی در علم مثلثات به خط ابراهیم بن هلال دیده است. ابواسحاق نامه هایی دارد که در پاسخ به علمای این فن نگاشته است.

وی به ادبیات متمایل شد و به خدمت سلاطین دیلمی عراق در آمد و در مکاتبات و بلاغت سرآمد شد و تصدی دیوان مکاتبات بغداد را به عهده گرفت. بعدها دیوان مراسلات و مظالم را در ایام القادر باللهعباسی و عزالدوله دیلمی، سلطان بغداد به عهده گرفت. هنگامی که عزالدوله بختیار کشته شد و پسر عمویش عضد الدوله در سال 367ق بر بغداد دست یافت، ابراهیم بن هلال را دستگیر و زندانی کرد. علت زندانی شدن ابراهیم، این بود که چون صلح و آشتی میان عزالدوله و پسر عمویش عضدالدوله برقرار شد، عزالدوله از ابراهیم خواست قسم نامه ای برای تحکیم صلح تنظیم کند. ابراهیم آن را نوشت و در آن، شروط صلح را سخت و شدید کرد. عضدالدوله راهی برای تخلف از آن نیافت و ضرورت، او را به ادای سوگند واداشت، و او در حالی که کینه ابراهیم را به دل گرفته بود قسم خورد.

زمانی که عضدالدوله از کشتن عز الدوله و تصاحب بغداد فارغ شد، وارد بغداد شد و ابراهیم بن هلال را دستگیر و مدت زیادی او را زندانی کرد. او هم چنان در زندان بود تا این که کتابی درباره دیلمیان و محاسن اعمالشان تألیف کرد و آن را التاجی فی دولة الدیلم نامید. این اقدام به آزادی وی انجامید. با این کتاب، بلاغت و چیرگی وی در نوشتار آشکار شد و ابراهیم، پیوسته عهده دار کتابت در دربار عضدالدوله و فرزندان او بود تا این که در هفتاد و چند سالگی درگذشت.

ابراهیم در دین خود ثابت و استوار بود. عزالدوله، اسلام را بر او عرضه کرد، ولی وی از پذیرش آن امتناع ورزید. او با مسلمانان معاشرت نیکو داشت و همراه آنان رمضان را روزه می گرفت، قرآن را حفظ می کرد، آیات آن را در نوشته های خود می آورد. ادیبی برتر، کاتبی ساده نویس و بلیغ و شاعری توانا بود. میان او و صاحب بن عبادو شریف رضی، دوستی و مکاتبه برقرار بود. هنگامی که مُرد، شریف رضی در رثای او قصیده مشهوری سرود که در آن می گوید:

«آیا دیدی آن کسی را که بر تخته ها (تابوت) حمل کردند؟ آیا دیدی چگونه چراغ انجمن خاموش شد؟»

سپس ادامه می دهد:

«کوهی فرو افتاد (مردی از دنیا رفت) که اگر در دریا سقوط می کرد، از هیبت او، دریا پیوسته کف آلود می شد.

پیش از فرورفتن تو در خاک، نمی دانستم خاک، کوه های بلند را