خانه خود انجامید.

صاحب یتیمة الدهر، ابیاتی از وی نقل کرده است که در آن با دارمی شاعر، در قصیده اش که با این بیت شروع می شود:

«به آن زیباروی که مقنعه سیاه بر سر دارد بگو: با پارسای متعبد چه کردی؟!» به معارضه پرداخته، می گوید:

«به زیبارویی که مقنعه زربفت به سرکرده بگو تو عبادتِ برادر پرهیزگار و پارسای مرا تباه کردی.

جلوه مقنعه و نور صورتت زیر آن ]جمع شده است[، از صورتت در شگفتم که چگونه شعلهور نمی شود؟!

میان دو چیز زرین را جمع کردی، که حُسن، ناگزیر از تسلیم مقابل آن دو است.

هنگامی که چشمی بخواهد نگاهی از تو برگیرد، پرتو جمالت به او می گوید: برو که تبدیل به زرنشوی!»

قاضی تنوخی در 57 سالگی در بغداد درگذشت.(6)

ماسرجسی

ابوالحسن، محمد بن علی بن سهل بن مصلح ماسرجسی، به جد مادری اش، ماسرجس منسوب است. جدش مسیحی بود و به دست عبدالله بن مبارک مسلمان شد. او یکی از پیشوایان شافعیان خراسان و آگاه ترین آنان به مذهب و اصول و فروعِ مسائل آن بوده است. در خراسان و عراق فقه و دانش فراگرفت و مصاحبت ابواسحاق مروزیرا برگزید و از محضر او فقه آموخت و با او به مصر رفت و تا زمان مرگ ابواسحاق، همراه او بود. به بغداد رفت و در آن جا مدتی اقامت گزید. آن گاه به خراسان بازگشت و در نیشابور به تدریس پرداخت و فقهای آن سامان، از وی کسب علم کردند. ابوالطیب طبری، فقه را از وی فرا گرفت.(7)

مرزبانی

ابوعبیده، محمد بن عمران بن موسی بن سعید بن عبدالله مرزبانی خراسانی بغدادی، نیای او یکی از مرزبانان پارسی است، لذا به نیای خود منسوب شده است. محمد بن عمران مرزبانی در سال 296ق متولد شد و ادبیات، لغت و نحو را نزد دانشمندانی چون: ابن انباری و ابن درید فراگرفت و مشمول عنایات دیلمیان شد. او از ادیبان بود و اخبار و حکایات زیبایی دارد، دانش او در لغت وسیع بود و به مذهب معتزلی تمایل داشت. او هم چنین در تصنیف کتاب، توانا بود؛ تألیفات بسیاری داشت و نوشته هایش از نظم و ترتیب نیکو بود.

قفطی می گوید: «مرزبانی فردی بی پرده و دریده بود؛ شراب می نوشید و مقابل خود، شیشه ای جوهر و شیشه ای شراب می گذاشت، سپس می نوشت و شراب می نوشید.»

کتاب های الموثق، المستنیر، المفید، المعجم، الموشّح، کتاب الشعر، اشعار النساء، اشعار الخلفاء، کتاب المراثی، شعر الشیعه، اخبار ابی تمّام، کتاب اعیان الشعر فی المدیح و الفخر و الهجو، المعلّی فی فضائل القرآن، الوصایا و حکم العرب و العجم، المشرّف فی آداب النبی(صلی الله علیه وآله)، اخبار الأجواد، المقتبس فی اخبار النحویین و اللغویین و الناسبین، المرشد فی اخبار المتکلمین اهل العدل و التوحید (معتزله)، الریاض فی اخبار المتیمین و العاشقین، الرائق فی اخبار الغناء و الاصوات و نسبتها الی المغنّین و.... از تألیفات اوست. مرزبانی در 87 سالگی درگذشت و در بغداد به خاک سپرده شد.(8)

پی نوشت ها:

[1] پنج شنبه اول محرم سال 384 = پانزدهم فوریه سال 994؛ سه شنبه 26 ذی القعده سال 384 = اول ژانویه سال 995.

[2] عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ص 493؛ تراث الاسلام، ج 3، ص 142؛ اخبار الحکماء، ص 130؛ شرح حال ابن جلجل در مقدمه کتاب وی طبقات الاطباء و الحکماء؛ تاریخ الفکر الاندلسی؛ فروخ،تاریخ الفکر العربی، ص 304؛ بغیة الملتمس ، ص 285؛ دائرة المعارف الاسلامیة، ماده: «ابن جلجل»؛ و الاعلام ، ج 3، ص 123.

[3] اخبار الحکماء، ص 54؛ الفهرست، ص 93؛ یتیمة الدهر، ج 2، ص 287؛ معجم الادباء، ج 1، ص 324؛ شذرات الذهب، ج 3، ص106؛ الامتاع و المؤانسه، ج 1، ص 97؛ وفیات الاعیان، ج 1، ص 52؛ تاریخ ابن اثیر، ج 9، ص 15؛ تراث العرب العلمی، ص 132؛ النجوم الزاهره، ج 3، ص 324؛ العبر، ج 3، ص 26؛ بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج 2، ص 119؛ تاریخ مختصر الدول، ص 307؛ الأعلام، ج 1، ص 73؛ دیوان الشریف الرضی؛ الحضارة الاسلامیة فی القرن الرابع الهجری، ج 1، ص 400؛ البدایة و النهایه، ج 11، ص 313؛ شذرات الذهب، ج 3، ص 106.

[4] وفیات الاعیان، ج 1، ص 331؛ تاریخ بغداد، ج 12، ص 16؛ أنباه الرواة، ج 2، ص 294؛ العبر، ج 3، ص 27.

[5] اخبار الحکماء، ص 155؛ طبقات الاطباء، ص 319؛ الأعلام، ج 5، ص 111؛ چهار مقاله، ص 164؛ تاریخ العرب، ج 2، ص 448؛ شمس العرب تسطع علی الغرب، ص 346؛ تاریخ مختصر الدول، ص 304.

[6] تاریخ بغداد، ج 13، ص 155؛ یتیمة الدهر، ج 2، ص 405؛ معجم الادباء، ج 6، ص 251؛ وفیات الاعیان، ج 4، ص 159؛ شذرات الذهب، ج 3، ص 112؛ العبر، ج 3، ص 29؛ النجوم الزاهره، ج 4، ص 168؛ تاریخ ابن اثیر، ج 9، ص 15؛تاریخ الادب الجغرافی، ج 1، ص 236؛ دائرة المعارف الاسلامیه، ماده: «تنوخی»؛ بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج 3، ص 144؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج2، ص 548.

[7] وفیات الاعیان، ج 4، ص 202؛ الوافی بالوفیات، ج 4، ص 115؛ شذرات الذهب، ج 3، ص 110؛ العبر، ج 2، ص 313؛ حسن المحاضره، ج2، ص 313؛ التهذیب، ج 2، ص 212.

[8] معجم الادباء، ج 7، ص 50؛ وفیات الاعیان، ج 4، ص 354؛ أنباه الرواة، ج 2، ص 180؛ شذرات الذهب، ج 3، ص 111؛ تاریخ بغداد، ج 3، ص 135؛ العبر، ج 3، ص 27؛ النجوم الزاهره، ج 4، ص 168؛ بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج 2، ص 253؛ الأعلام ، ج 7، ص 210؛ الفهرست، ص190؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج 2، ص 554؛ کشف الظنون، ج 2، ص 1734.