درگذشتگان

* ابراهیم بن یعقوب طرطوشی* ابن عریف قرطبی* ابودلف خزرجی* اَمَة السلام* برجوان حاجب* صبح بشکنسی* عتبی (ابوالحسن)* ویجن کوهی

ابراهیم بن یعقوب طرطوشی

او تاجر و جهانگردی از شهر طرطوشه اندلس، یهودی و دارای مهارت در شناخت مناطق اسپانیا، فرانسه، آلمان و سرزمین اسلاوها و اندیشمندی بود که تجارت بَرده می کرد. خلیفه اموی اندلس، حاکم مستنصر، او را در سال 355ق به عنوان سفیر، به دربار امپراتور آلمان، اوتو (otto) در مایدبوری (Maydebury) فرستاد. وی نوشته ای فراهم آورد که در آن، به تفصیل از امیرنشین های اسلاو در اروپای میانه یاد کرد؛ چنان که از برخی شهرهای ساحلی یا شهرهای نزدیک ساحلِ فرانسه، هلند و آلمان نیز به تفصیل یاد کرده است. نوشته او، نظر دانشمندان آلمان و اسلاو را به خود جلب کرد.(2)

ابن عریف قرطبی

ابوالقاسم، حسین بن ولید بن نصر، معروف به ابن عریف، از مردم قرطبه و نحوی، ادیب و شاعر بود. به شرق سفر کرد و مدتی در مصر اقامت کرد و از حافظان، حدیث فراگرفت، سپس به قرطبه بازگشت و منصور او را برای تعلیم فرزندان خود برگزید. با صاعد بغدادی (متوفای 417ق) در مجلس منصور، مناظره کرد و کار این مناظره به رقابت انجامید و سرانجام، صاعد غالب شد (به شرح حال صاعد مراجعه شود).

ابن عریف در نحو، ادیبی صاحب نظر بود و در شعر، طبعی روان داشت و از شیوه های شعری شاعران توانا تقلید نمی کرد. او سرانجام در طلیطله وفات یافت.(3)

ابودلف خزرجی

ابودلف، مسعود بن مهلهل (یا مهلل) خزرجی ینبوعی، به «ینبع النحل» ناحیه ای وسیع در شمال غرب مدینه منوره با دهکده ها و چشمه هایی جاری، منسوب است. ابودلف؛ جهانگرد، شاعر و ادیبی بود که طبعی لطیف داشت. او با اشعارش پادشاهان را ستود و هم نشین امیران و وزیران شد. از چین، هند، فارس، ارمنستان، آذربایجان، طبرستان و سرزمین های کردنشین دیدن و مشاهداتش را با دقت بسیاری تدوین کرد؛ به گونه ای که مستشرقان را به حیرت واداشت. همین دقت نظر، او را از جغرافی دانان طراز اول قرار داد. وی از جهانگردان مشهور قرن چهارم هجری است که دو رساله تألیف کرد؛ در یکی، به شرح خاطرات سفرش به چین و در دیگری، به سیاحتش در آسیای میانه پرداخته است. سال های آخر عمرش را ـ و هنگامی که بخارا پذیرای ادیبان و شاعران و دانشمندان بود ـ در خدمت امیر سامانی نصر بن احمد گذراند.(4)

أَمَة السلام

امّ الفتح، دختر قاضی ابوبکر احمد بن کامل بن خلف بغدادی، متدین، عابد، فاضل و به علم حدیث دانا بود. نزد برخی محدثان بزرگِ زمان خود، علم حدیث را آموخت و ازهری، تنوخی، ابوعلی و دیگران از او روایت کرده اند. او در نود سالگی درگذشت.(5)

برجوان حاجب

ابوالفتح، خادم و حاجب عزیز فاطمی نزار بن المعزلدین الله بود. وی دولت عزیز فاطمی را اداره می کرد. و فرمانش مطاع بود. چون عزیز فاطمی در سال 386ق درگذشت، برجوان وصیِ پسرش الحاکم بامرالله ابوعلی منصور شد و به اداره امور پرداخت. چون الحاکم خود اداره امور را به دست گرفت، بدخواهان از برجوان نزد الحاکم بدگویی کردند. الحاکم به کشتنش فرمان داد. و حکم قتل او را بدران صقلبی انجام داد، امّا چیزی نگذشت که بدران نیز به فرمان الحاکم و به دست ریدانِ خادم، و سرانجام، ریدان به فرمان الحاکم و به دست مسعود صقلبی کشته شدند.

گفتنی است برجوان، مقطوع النسل و سیاه چهره، ولی دلیر و شجاع بود. او شورش یاغیان «مغرب» و شام را سرکوب کرد و حکومت فاطمیان را در آن جا استحکام بخشید.(6)

صبح بشکنسی

او سوگلی حکم المستنصر بالله بن عبدالرحمان ناصر، خلیفه اموی اندلس و مادر دو فرزند خلیفه، هشام و عبدالرحمان بود و اصل او از بشکنس (باسک) جزو قلمرو کشور نافار است.

معنای نام او، اورورا(Aurora)؛ یعنی سپیده دم است و به همین مناسبت او را «صبح» نامیده اند. او در زیبایی، شگفت آور بود، از این