در موصل به دنیا آمد. پدرش از غلامان رومیِ سلیمان بن فهد بن احمد ازدی موصلی بود. ابن جنّی در عراق، موصل و شام علم آموخت و از خرمن دانش ابوعلی فارسی خوشه ها چید و چون استادش درگذشت، او در بغداد، عهده دار تدریس شد. زمانی که متنبّی در حلب و در دربار سیف الدوله بود، ابن جنّی و ابوعلی فارسی در همانجا اقامت داشتند و میان آن ها انس و الفتی بود، و چون متنبّی درگذشت، ابن جنّی در رثای او قصیده نیکویی سرود:

«شعر، مخفی شد و شادابی ادب، از میان رخت بربست و طراوت دانش و کتاب ها، پژمرد.»

و در همین شعر گفته است:

«هنگامی که با سرنیزه بلند، از پای در آمدی، جامه جلال که بر قامت داشتی، از تن تو ربوده شد.

و هنوز هنگام نزول مصیبت و سختی ها، قلبی استوار و عزمی راسخ داری.

خیر و شر روزگار را آزمودی و با همتی بلند و بدون سستی و کسالت و رنج، زندگی را سپری کردی.»

این قصیده، طولانی است و مشتمل بر الفاظ غریب است که ابن جنّی مهارت خویش را در کاربرد لغات، به طور شایسته ای آشکار ساخته است. شریف رضی، ابن جنّی را در قصیده ای این گونه مدح کرده است:

«امید دارم حبیب را در خیال، دیدار کنم، ولی خیال او، اجازه این دیدار را نمی دهد.»

و در ادامه آن می گوید:

«فرزانگان به فدای ابوالفتح! که او، چه در حال تکلم و چه در حال سکوت، از دیگران برتر است.

جوانمردی که به سبب زیبایی کلامش از او می خواهند سخنش را اعاده کند، و او سخن محال و غیر منطقی به زبان نمی آورد.

گوش مردان را به فصاحت، مهمانی می کند و به فهم عاقلان، کلام زلال و پاک می دهد.»

شریف رضی در رثای او قصیده ای با این مطلع سروده است:

«ای قوم من که هر روز دستخوش پیشامدهای ناگواری! بدان که بزرگان هر روز به مصیبتی گرفتار می شوند!

روزگار، هر روز، دوستی را از من می گیرد و میان من و دوستانِ راستینم فاصله می افکند.»

و در ادامه می گوید:

«چشم ها باید بر ابوالفتح بگریند، و زبان هایمان با واژه ها بر او مویه کنند!

آن اسوه اخلاق که یادش بلند باد! وفات یافت. همه کس رایحه تو را از باد صبا می بوید.

از این که در همسایگی تو باغی باشد، من خشنود نیستم، زیرا قبر تو سرشار از بهترین گل هاست.

برادرت درازای شب ها را همراه جوانان در حالی که قلبشان مملو از دوستی تو بود، سپری کرد.»

ابن جنّی خدمات شایانی به خاندان دیلمی ارائه کرد. همواره ملازم عضدالدوله و فرزندانش صمصام الدوله، شرف الدوله و بهاءالدوله بود. کتاب الخصائص فی اللغه، در شرح مشکلات ابیات الحماسه و اشتقاق اسم هایی که در آن ها به کار رفته، کتاب المحتسب فی علل شواذ القراآت، اللّمع، شرح دیوان متنبّی، سرّالصناعه و... از تألیفات اوست:

او سرانجام در روزگار بهاءالدوله و در 65 سالگی در «بغداد» درگذشت.(2)

ابن ابوبکر مالکی

ابوالعباس، ولید بن ابوبکر بن مخلد بن ابوزیاد عمری (یاغمری)، از دانشمندان مالکی اندلس، پیشوای دینی، محدث، حافظ قرآن و به دادگری و امانت مشهور بود. او حافظه ای توانمند داشت و نزد بسیاری از عالمان، استماع حدیث کرد. به شام، عراق، خراسان و ماوراءالنهر مسافرت کرد و سپس به بغداد بازگشت. طول سفرش، متجاوز از هزار فقیه و محدث را ملاقات کرد که از آ ن جمله می توان به ابوبکر ابهریاشاره کرد. الوجازة فی صحة القول بالاجازه از تألیفات اوست.(3)

سعیدالدوله حمدانی

ابوالفضائل، سعید بن شریف بن علی سیف الدوله حمدانی، از شاهان حمدانیان حلب بود که پس از وفات پدرش شریف (سعدالدوله) در سال 381ق به سلطنت رسیدو به سعیدالدوله ملقب شد. عزیز فاطمی، فرمانروای «مصر» سپاهی به فرماندهی سردار ترک منجوتکین، والی خود در دمشق، برای مقابله با سعیدالدوله فرستاد. منجوتکین در مسیرش، شهرهای حمص و حماة را تسخیر و حلب را محاصره کرد. سعیدالدوله که مانند پدرش از وفادارانِ عباسیان بود، ضمن اهدای اموال بسیار به منجوتکین، از وی خواست در گستره طاعت فاطمیان مصر در آید؛ منجوتکین نپذیرفت و مصمم بود حلب را فتح کند. مردم حلب 33 روز با او جنگیدند و سرانجام ضعیف و ناتوان شدند و سعیدالدوله به بدترین عمل ممکن اقدام کرد؛ یعنی از رومیان کمک خواست و آنان نیز دعوت او را پذیرفتند و نبردی سخت میان رومیان