حکمران فارس و اهواز، ابوالقاسم، حسن بن علی، معروف به ابن مغربی را به وزارت برگزید. ابوجعفر، محمد بن داشمنز بن کاکویه، بر اصفهان و همدان استیلا یافت. او از عاملان دیلمیان به شمار می رفت و به علاءالدوله ملقب شد.

وقایع نظامی

جنگ ها و فتوحات

* سلطان محمود بن سبکتکین در لشکرکشی به هند به پیروزی هایی نایل می آید و در آن سرزمین پیش می رود.

درگذشتگان

* ابن عباد (اسماعیل).* ام ملال.* توحیدی.

* مستظهر اموی.* نسفی (ابوجعفر).* نیرمانی.

* هروی (محمد).

اسماعیل بن عبّاد

ابوالولید، اسماعیل بن محمد بن اسماعیل بن قریش بن عبّاد لَخمی، نخستین حکمران سلسله عبّادیه بود و در اشبیلیه حکومتی مستقل داشت. ابتدا جزو نگهبانان خلیفه هشام ثانی (المؤید) پسر حکممستنصر بود. او به فضل و صلاح معروف شد. هشام او را به اداره امور مسجدش در «قرطبه» گماشت و پس از آن از سوی منصور بن ابی عامر، مستقلا به تصدّی منصب قضای اشبیلیه تعیین شد. پس از آن که بینایی اش ضعیف شد، امر قضا را به فرزندش ابوالقاسم محمد بناسماعیل سپرد و خود به امارت آن شهر رسید و به رتق و فتق امور سلطانی پرداخت.

تدبیر و دوراندیشی او بود که شهر اشبیلیه را از تعرض بربرهای ساکن اطراف آن حفظ کرد. او هم چنان به تدبیر امور مملکتی مشغول بود تا آن که دعوت حق را لبیک گفت.(2)

امّ ملال

نام او سیده، دختر منصور بن یوسف صنّهاجی، زنی حکمران و دوراندیش بود که قدرت را به نیابت از پدر به دست گرفت. در کاخ منصوریه در یک میلی قیروان چشم به جهان گشود و در دامان پدرش، حکمران افریقا بالید و پس از مرگِ پدر، به کمک برادرش نصیرالدوله بادیس برخاست و در حالی او را در تدبیر امور مملکتی یاری کرد که حکومت بادیس دستخوش فتنه و آشوب شده بود. از این رو خود به جنگ پرداخت و اداره امور را به خواهرش سپرد، تا این که برادرش در سال 406ق وفات یافت و پسرش معزّ نُه ساله جانشین پدر شد.

بزرگان صنّهاجه لازم دیدند ام ملال نیابت حکومت را تا بزرگ شدن برادرزاده اش به عهده گیرد. او نیز به تنهایی از عهده این مهم برآمد و کارها را به نیکی انجام داد. روش او نیکو بود و تاریخ افریقا زن حاکم و مسلمانی جز او به خود ندیده است. حکومت او تا هنگام مرگش دوام یافت. شاعران دربار که بیش از صد تن بودند، در سوگ او مرثیه ها سرودند.

وی در مهدیه به خاک سپرده شد، ولی پیکرش را از آن جا به گورستان صنّهاجی ها در مونستیر انتقال دادند. این گورستان بعدها به نام گورستان سیّده شناخته شد.(3)

توحیدی

ابوحیّان، علی بن محمد بن عباس توحیدی، فیلسوفی معتزلی و صوفی بود و در شیراز یا نیشابور زاده شد. گفته شده: از آن رو او را توحیدی خوانده اند که پدرش نوعی خرما می فروخت که به «توحید» معروف بود. و شاید سبب انتسابش بدین صفت، آن باشد که پدرش معتزلی و از طرفداران دو اصل «عدل» و «توحید» بوده است. به هر حال، او بیشتر عمرش را در بغداد گذراند و در این شهر از جلسات درس بزرگانِ فقه، نحو، منطق و لغت بهره ها برد. در اندک زمانی به جرگه یاران ابومحمد، حسن مهلبی، وزیر معزالدوله دیلمی پیوست.

هنگامی که معزالدوله درگذشت، او به ری رفت و از یاران ابن العمید و صاحب بن عبّاد شد، اما چندان مورد توجه آنان قرار نگرفت و ناچار در سال 370ق به بغداد بازگشت و در آن سامان تا حدود سال 400ق زندگانی اش را با فقر و بینوایی گذراند. پس از آن به سیاحت در شهرها پرداخت و در سال 414ق. در شیراز درگذشت.

توحیدی بسیاری از علوم و معارف را می دانست. وی معتزلی و پیرو جاحظ بود و به تصوف تمایل داشت. برخی او را به زندقه متهم کرده اند و ابن جوزی درباره او می گوید: «اسلام، سه زندیق به خود دیده است: ابن راوندی، توحیدی و معرّی، امّا ما معتقدیم این نسبت ها به توحیدی و معرّی ناروا و بسیار دور از حقیقت است. بعضی از سخنان این دو فیلسوف (توحیدی و معرّی) به گونه ای تفسیر شده که آن را قصد نکرده اند، اما چون هر دو فیلسوفند، گاهی بر زبان آن ها چیزی جاری می شود که فقیهان نمی پسندند، لذا آن را دستاویز قرار داده و دیگر سخنانی که حاکی از ایمان راستین آنان است را رها می کنند.