سالگی در زندان درگذشت. مهیار دیلمی قصایدی در مدح او دارد.(3)

ابوالفتوح موسوی

ابوالفتوح، حسن بن ابی محمد موسوی، منسوب به امام موسی کاظم(علیه السلام)، حسنی طالبی قرشی یکی از فرمانروایان صاحب شرافت بود که در سال 384ق از طرف فاطمیان به فرمانداری مکه برگزیده شد. او از فرمان آنان سرپیچی کرد و مدعی خلافت شد. سپس حوادثی پیش آمد که او را ناگزیر ساخت از ادعای خود دست بردارد. الحاکم بامرالله فاطمی او را بخشید و به فرمانروایی مکه باز گردانید. فرمانروایی او 43 سال طول کشید و سرانجام در مکه درگذشت و پسرش محمد به جای او نشست.(4)

تجیبی (منذر)

ابوالحکم، منذر بن یحیی تجیبی، ملقب به حاجب المنصور ذوالریاستین، فرمانروای سرقسطه و از پادشاهان ملوک الطوایفی اندلس بود. او در آغاز کار از سپاهیان بود که چندان دانشی نداشت و تنها کمی خواندن و نوشتن می دانست. در اواخر دولت بنی عامر تا پست های فرماندهی ترقی کرد و سوارکار زبردستی بود. المستعین، سلیمان بن حکم اموی، در سال 403ق فرمانروایی سرقسطه را به او داد و او به خوبی آن را اداره کرد و پس از جنگ با ابن صمادح محمد بن معن، بر شهر وشقه دست یافت. بسیار بخشنده بود و شاعران بسیاری گرد او می آمدند و سَرَقُسطه در زمان او رو به آبادانی نهاد، تا آن جا که همانند قرطبه شد.

بزرگان فرنگ را به خود جذب کرد و بدین ترتیب از دشمنان خود در مرزها آسوده شد. او به دست یکی از سرداران خود کشته شد، بدین گونه که: منذر در سرقسطه مشغول خواندن نامه ای بود و به اطراف توجهی نداشت، آن سردار با کاردی او را از پا درآورد. برخی از تاریخ نویسان او را سرزنش کرده که چرا برضد هشام بن حکم مؤید که ولی نعمت او بوده، سر به شورش برداشته است. او در سیاست صلح و سازش با فرنگیان راه افراط پیش گرفت، زیرا می خواست کشورش را آباد کند.(5)

حافظ اصفهانی

ابونعیم، احمد بن عبدالله بن احمد بن اسحاق بن موسی بن مهران اصفهانی، حافظِ نامی و یکی از بزرگان محدثان و راویان مورد اعتماد بود. او از عالمان بزرگ عراق، حجاز و اصفهان درس آموخت و آنان نیز از او حدیث شنیدند و بهره بردند. بیشتر به مذهب اشعری گرایش داشت. نیای او مهران (غلام عبدالله بن معاویه بن عبدالله بن جعفر بن ابی طالب) به دست عبدالله مسلمان شد.

حلیة الاولیاء، اخبار اصفهان، معجم الصحابه، کتابی در طب و... از جمله آثار اوست. او در 96 سالگی از دنیا رفت.(6)

حوفی (علی)

ابوالحسن، علی بن ابراهیم بن سعید بن یوسف حوفی، منسوب به حوف (روستایی در عمان)، از پیشوایان لغت، نحو و ادب بود. ذهبی می نویسد: مردم مصر از علم و آگاهی او بهره مند شدند و در مکتب او نحو آموختند. او از روستایی است که آن را شبرا می گویند و از توابع منطقه شرقی مصر است. تفسیر القرآن، الموضّح فی النحو، مختصر کتاب العین (نوشته خلیل بن احمد) و... از جمله آثار اوست.(7)

دبوسی (عبدالله)

ابوزید، عبدالله بن عمر بن عیسی دبوسی، منسوب به دبوسیه (شهری میان بخارا و سمرقند) فقیه و محقق و در استدلال فقهی بلندآوازه بود. او نخستین کسی است که علم الخلاف را تدوین کرد و پدید آورد.تأسیس النظر فیما اختلف فیه الفقهاء، کتاب تقویم الادّلة فی الاصول، کتاب الاسرار فی الاصول و الفروع عند الحنفیه و... از نوشته های اوست.(8)

پی نوشت ها:

[1] سه شنبه اول محرم سال 430 = سوم اکتبر سال 1038؛ دوشنبه دوم ربیع الثانی سال 430= اول ژوئـن سال 1039.

[2] البیان المغرب، ج 3، ص 276 و 259؛ الأعلام ، ج 1، ص 314.

[3] تاریخ ابن اثیر، ج 9، ص 430 و 466؛ المنتظم، ج 8، ص 103؛ البدایة و النهایه، ج 12، ص 4؛ دائرة المعارف الاسلامیة، ماده: «ابن ماکولا: هبة الله».

[4] الأعلام ، ج 2، ص 200.

[5] البیان المغرب، ج 3، ص 113، 175 و 178؛ المغرب فی حلی المغرب، ج 2، ص 435؛ الذخیره، ص 153؛ الأعلام، ج 8، ص 231.

[6] وفیات الاعیان، ج 1، ص 91؛ طبقات الشافعیه، ج 4، ص 18؛ العبر، ج 3، ص 172؛ البدایة و النهایه، ج 12، ص 45؛ شذرات الذهب، ج 3، ص 245؛ دائرة المعارف الاسلامیه، ماده: «الحافظ الاصبهانی»؛ الأعلام ، ج 1، ص 150.

[7] وفیات الاعیان، ج 3، ص 300؛ أنباه الرواة، ج 3، ص 219؛ شذرات الذهب، ج 3، ص 247؛ البدایة و النهایه، ج 12، ص 47؛ بغیة الوعاة، ج2، ص 140؛ العبر، ج 3، ص 174؛ حُسن المحاضرة، ج 2، ص 532؛ الأعلام ، ج 5، ص 53.

[8] العبر، ج 3، ص 171؛ وفیات الاعیان، ج 3، ص 48؛ شذرات الذهب، ج 3، ص 245؛ البدایة و النهایه، ج 12، ص 46؛ الأعلام ، ج 4، ص 248؛ بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج 3، ص 273.