رویدادهای اسلام از 431 ـ 440 ق

سال 431ق = 1039- 1040 م.(1)

رویدادها

جزیره خضرا و برپایی حکومت بنی حمّود

* بنی حمّود بر جزیره خضرا دست می یابند و در آن جا دولت خود را بنیان می نهد؛ که این حکومت، تا زمان سلطه مرابطون بر آن در سال 449ق دوام یافت.

سرقسطه و برپایی دولت بنی هود

* سلیمان بن هود، پس از کشته شدن حاکم سرقسطه بر آن چیره می شود و دولت خود را تشکیل می دهد و خود را المستعین بالله لقب می دهد و فرزندان او تا زمان استیلای فرانسویان بر سرقسطه در سال 536ق بر آن حکومت می کنند.

درگذشتگان

* ابن خیران (احمد).* ابن هیثم.* ادریس بن حمّود.* صمصام کلبی.* قاسم بن حمّود.

ابن خیران (احمد)

ابواحمد، احمد بن علی بن خیران مصری، ولی الدوله، دبیری چیره دست و فرزند نویسنده ای شیوا قلم بود. پس از پدرش از زمان الظاهر تا المستنصر در مصر، دیوان انشا را به دست گرفت. درآمد او در سال، سه هزار دینار بود و در برابر هر سند و قراردادی که می نوشت، دستمزدی ویژه نیز می گرفت. دیوان رسائل و دیوان شعر دارد و بیشتر شعرهای او پراکنده و درباره اهداف نهایی خود سروده است و در بیشتر اشعارش، افتخار به خود و شعر خود مشهود است؛ از جمله می گوید:

«به خاطر قلبم از مردم پیش افتادم و خدا از آن دریای پرباری را جاری ساخته است.

هرگاه شعر بسرایم، بوستانی نیکو پدید می آورم، و هرگاه نثر بنویسم، گوهرهای گران بها می افشانم.»(2)

ابن هیثم

ابوعلی، محمد بن حسن بن هیثم بصری،(3) یکی از برجسته ترین دانشمندان عرب در هندسه و علوم طبیعی بود و او را بطلمیوس دوم می خوانند. و نزد اروپاییان، الهازن (ALHAZEN) نام دارد. پیر روسو(P.Rousseau) در کتاب تاریخ علم، او را بزرگ ترین فیزیکدان عرب معرفی کرده است. به الحاکم بامرالله فاطمی خبر رسید که او می گوید: اگر در مصر بودم، برای رود نیل کاری می کردم که در حالت کمی و فراوانی آب، همیشه بتوانند از آن استفاده کنند. حاکم او را به مصر دعوت کرد و او پذیرفت و برای مطالعه درباره وضعیت نیل، به جنادل در شمال شهر اُسوان رفت. این محل بسیار مرتفع است و آب نیل از آن جا به پایین می ریزد. او پس از این مطالعه دید که این کار بسیار سخت است، امّا کاری که او می خواست انجام دهد، اکنون پس از هزار سال با ساختن سد عالی عملی شده است.

او برای حاکم عذرهایی آورد که او را قانع نساخت و از ترس این که حاکم، که فردی خونریز بود، از او انتقام بگیرد، خود را به دیوانگی زد و همین گونه بود، تا الحاکم درگذشت. در این زمان دوباره به حالت عادی خود بازگشت تا این که در 77 سالگی درگذشت. در دوران اقامت خود در مصر، به دانشگاه «الازهر» آمد و کتاب های اصول هندسه اقلیدس و مجسطی بطلمیوس را می نوشت و می فروخت و از راه فروش آن ها امرار معاش می کرد و در علم «بصریات»(4) سرآمد روزگار شد. دائرة المعارف بریتانیا او را پس از بطلیموس، پرچمدار این رشته می داند. راجر بیکن کتاب خود را در رشته فیزیک نوری برپایه کتاب مناظر ابن هیثم نوشته است.

سارتن درباره او می گوید: «بزرگ ترین دانشمند علوم طبیعی میان عرب، بلکه بزرگ ترین طبیعی دان قرون وسطی است.»

خانم زیگرید هونکه، خاورشناس آلمانی در کتاب شمس العرب تسطع علی الغرب(5) می نویسد: «راجر بیکن لئونارد داوینچی و گالیله، بنیان گذاران روش تحقیق جدید نیستند، بلکه پیشگامان واقعی آن، عرب ها هستند. کاری که به دست ابن هیثم تحقق یافته، همان علوم طبیعی جدید است که براساس تأمل نظری و تجربه دقیق استوار است.

ابن هیثم کتاب های بسیاری نوشت که از آن جمله: کتاب المناظر(6)است. این کتاب، میان آثار کهن، بیش از دیگر کتاب ها مباحث نور را پی گرفته است و اگر از کتاب های کنونی در تقسیم ابواب و مسائل، پیشرفته تر نباشد از آن ها کمتر نیست. این کتاب در مسائل شکست نور، تشریح چشم و چگونگی پیدایی تصویر در شبکیه بحث می کند و نام گذاری هایی دارد که طبّ جدید غرب، آن ها را از این کتاب اقتباس کرده است. وی دانش نور (دیدنی ها) را علمی مستقل ساخته که نام و قوانین جداگانه دارد. غربیان کتاب او را شرح کرده اند و برآن پاورقی های فراوان نوشته اند و کتاب نور او را