مشهور در زمان عباسی، زبان عربی، یونانی و سریانی را به خوبی می دانستند؛ از آن جمله، حسن بن اسحاق (ت 260ق)، یوحنا بن بختیشوع (ت 290ق)، اسحاق بن حنین (ت 298ق)، متّی بن یونس (ت 328ق) و... بودند. پس از این بود که ساختن بیمارستان در سرزمین های اسلامی گسترش یافت. در بیمارستان ها بیماران را به گروه هایی تقسیم می کردند و هر گروه را در بخشی ویژه بستری می کردند. بیمارستان جایی بود که در آن، طب و داروسازی تدریس می شد و طبیبان از آن جا فارغ التحصیل می شدند. از میان طبیبان، بختیشوع بن جورجیس (ت 184ق) رئیس طبیبانِ جندی شاپور، و پس از او، فرزندان و نوه هایش (خاندان بختیشوع) شهرت یافتند. گروهی دیگر از پزشکان نیز در همین حد از شهرت بودند، که عبارتند از: ماسرجویه (ت 201ق)؛ سلمویه بن بنان (ت 225ق)؛ زکریای طیفوری (ت 226ق)؛ یوحنابن ماسویه (ت 309ق)؛ ابوبکر رازی (ت 313ق)؛ علی بن عباس(ت 384ق)؛ ابن سینا (ت 428ق)؛ قسطان بن لوقا (ت 300ق)؛ زهراوی (ت 403ق)؛ ابراهیم بن زهرون (ت 409ق) و بسیاری دیگر.(136) عرب ها در علوم پزشکی در طول قرون وسطی مقام اول را کسب کرده بودند و در پنج قرن طلایه دار این علم شمرده می شدند.

داروسازی و شیمی نیز از مجموعه علوم پزشکی شمرده می شد. عرب ها در زمان جاهلیت و اسلام بیماران را با گیاهان دارویی یا با شیوه های درمانی رایج در عرف قبیله ای، درمان می کردند. بسیار دیده می شد که درمان را با تبرک جستن و دعای اهل تقوا به دست می آوردند که در این صورت، با توجه به ایمان شفابخش، سلامت حاصل می کردند.(137)

در نخستین سال های دوره امویان، امیر خالد بن یزید بن معاویة بن ابی سفیان نخستین حاکمی بود که به علوم پایه توجه کرد و دستور داد کتاب های شیمی که از مصر آورده شده است، از یونانی به عربی ترجمه شود و به پژوهش درباره علم شیمی روی آورد. او در این زمینه کتابی به نام فردوس الحکمه فی علم الکیمیاء نگاشت. پس از آن، علم شیمی رواج یافت و مردانی در این علم مهارت یافتند که مشهورترین آنان جابر بن حیّان (ت 200ق) است که هنوز نامش شکوه بخش این علم است. پس از او، سابور بن سهل (ت 255ق)، حبیش بن اعسم (ت 275ق)، ابن ابی الاشعث (ت 365ق)، ابن وافد اندلسی (ت 460ق) و... در علم شیمی شهرت یافتند.(138)

ج. ریاضیات و کیهان شناسی: زمانی که منصور عباسی دستور داد کتاب های کیهان شناسی از هندی به عربی ترجمه شود، توجه عرب ها به ریاضیات معطوف شد و رقم هایی (اعداد) که به ارقام عربی معروف بودند، از زبان هندی ترجمه شد و در سرزمین های اسلامی گسترش یافت. مسلمانان نیز به مطالعه ریاضیات روی آوردند. در کیهان شناسی مدارج ترقی را طی کردند. از میان آنان، محمد بن موسی خوارزمی (ت 232ق) بزرگ ترین ریاضی دان و کیهان شناس زمان خویش مشهور شد. پس از او شماری از دانشمندان شهرت یافتند که عبارتند از: ابوعلی خیّاط (ت 220ق)؛ یحیی بن منجّم (ت 230ق)؛ سند بن علی (ت 251ق)؛ ابومعشر فلکی (ت 273ق)؛ بتانی (ت 317ق)؛ فرغانی (ت 398ق)؛ ابوالوفاء بوزجانی (ت 387ق)؛ ابن رضوان (ت 493ق) و زرقالی (ت 493ق). خلفا و شاهان نیز با هدف رصدگیری حرکت سیارات و پیش بینی کسوف و خسوف، رصدخانه های فراوانی ساختند.

کیهان شناسی به علم پیش از خود (ستاره شناسی) ارتباط دارد و در دوره بابلیان در بین النّهرین همراه آن علم پا گرفت. این علم بر اعتقاد به تأثیر ستارگان بر سرنوشت انسان و پیشگویی از آینده بنا نهاده شده است و هنگام قصد هر کاری، به آن اعتماد می کردند؛ از این رو وقتی کسی می خواست خانه ای بسازد و یا ازدواج کند، به سعد و نحسی ستاره رجوع می کرد. پادشاهان و فرماندهان برای شناخت روز و ساعت نبرد به پیشگو رجوع می کردند. مردم در تشخیص سعد و نحس روز و ساعت، گفته پیشگو را می پذیرفتند؛ به طور مثال: هنگامی که خلیفه المعتصم بالله برای جنگ با رومیان راهی «عمّوریه» می شد، از ستاره شناسان خواست پس از رصد ستارگان، ماه و روز جنگ را مشخص کنند؛ ستارشناسان پس از رصد گفتند: پادشاه نباید در دو ماه صفر و رجب بجنگد. اوضاع جنگی ایجاب کرد این نبرد در ماه صفر سال 223ق آغاز شود و به عکس آنچه پیشگویان خبر داده بودند، المعتصم پیروز و امپراتور روم اسیر شد. ابوتمّام، خلیفه را با قصیده ای ستود که در مطلعش می گوید:

«شمشیر در بیان خبرها از کتاب ها]ی نجوم[ راستگوتر است، زیرا مرز میان واقعیت و خیال را تیزی شمشیر معین می کند.»

در این قصیده، ستاره شناسان را به سبب پیش بینی بی اساسشان مسخره کرده، می گوید: