کم کم عرب ها او را شنجول خواندند.

59. ر.ک: شرح حال ادریس اول، در درگذشتگان 177ق

60. ر.ک: شرح حال ابراهیم بن اغلب اول، در درگذشتگان سال 196ق

61. ر.ک: شرح حال ابوعبیدالله مهدی، در درگذشتگان سال 322ق

62. ر.ک: شرح حال ابوعبدالله شیعی، در درگذشتگان سال 298ق

63. حسن المحاضره، ج 2، ص 116؛ تاریخ الاسلام السیاسی، ج 3، ص 265.

64. شوری (42)، آیه 38:... و کارشان برپایه مشورت با یکدیگر است....

65. آل عمران (3)، آیه 159:... و در کارها با ایشان مشورت کن....

66. در پاورقی های پیشین یاد آورشدیم مسئله خلافت و امامت از دیدگاه شیعه یک مسئله الهی و سماوی است و جانشین پیامبر(صلی الله علیه وآله) باید از طریق وحی الهی تعیین شود و شیعه براین ادعای خود به دلیل های نقلی و عقلی تمسّک جسته که در کتاب های کلامی آنان به صورت گسترده بحث شده است و جایگاه شورا منحصراً درمورد کارهای اجرائیو شناسائی موضوعات است؛ نه درباره احکام که تنها باید از مبدأ وحی و از کتاب و سنت گرفته شود. و پیامبر(صلی الله علیه وآله) در احکام الهی هیچگاه با یاران خود مشورت نکرده است. بنابراین، گفتار مؤلف که دامنه شورا را تعمیم داده و احکام در آن جا که نصّ خاصی در آن وارد نشده، مشمول آن شمرده اند، بی اساس است؛ به ویژه این که شیعه معتقد است هیچ امری در اسلام نیست، مگر این که نص عام یا خاصی در مورد آن صادر شده است.

67. حجرات (49)، آیه 13:... هرآینه گرامی ترین شما نزد خدا، پرهیزگارترین شماست.

68. صبح الاعشی، ج 9، ص 280.

69. علویان خلافت را حق علی بن ابی طالب(علیه السلام) می دانستند؛ نه به این دلیل که علی بن ابی طالب(علیه السلام) از نزدیکان پیامبر(صلی الله علیه وآله) بشمار می رفت، بلکه به این دلیل که رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه وآله) به فرمان خداوند، علی(علیه السلام) را به جانشینی خود به مردم معرفی کرده و گواه آن «حدیث یوم الدار»، «حدیث منزلت»، «حدیث سفینه»، «حدیث ثقلین» و «واقعه غدیر خم» است. در این زمینه به کتاب الغدیر مراجعه شود.م.

70. به عقیده شیعه، خلافت شخص فاجر خلافت شرعی نیست.

71. الاحکام السلطانیه، ص 9 و 13.

72. نساء(4)، آیه 59:... از خدا اطاعت کنید و از رسول و اولُوالامر خویش فرمان برید...

73. تاریخ الخلفا، ص 377.

74. توبه (9)، آیه 71: مردان مؤمن و زنان مؤمن، دوستان یکدیگرند؛ به نیکی فرمان می دهند و از ناشایست باز می دارند....

75. ر.ک: شرح حال ابومسهر غسانی، در درگذشتگان سال 217 ق

76. ر.ک: شرح حال احمد بن حنبل، در درگذشتگان سال 241ق

77. ر.ک: شرح حال ابونصر خزاعی، در درگذشتگان سال 231 ق

78. ر.ک: شرح زندگی بویطی، در درگذشتگان سال 231ق و شرح حال ابن حماد، در درگذشتگان سال 228ق

79. فدیه، وجهی است که در مقابل آزادی اسیران جنگی داده می شود.

80. تاریخ طبری، ج 8، ص 412؛ تاریخ ابن اثیر، ج 6، ص 295.

81. ر.ک: شرح حال ابن سکیت، در درگذشتگان سال 244ق

82. تاریخ الخلفاء، ص 377.

83. ر.ک: شرح حال این فقها در درگذشتگان سال های 150، 161، 192 و 197 ق

84. ر.ک: شرح حال این ها، در درگذشتگان سال های 162، 187، 234، 243 و 245 ق

85. ر.ک: شرح حال القاهر، در درگذشتگان سال 339ق؛ العبر، ص 189، ماده: 190.

86. تاریخ طبری، ج 8، ص 104-105.

87. حسن المحاضرة، ج 2، ص 285-286.

88. ر.ک: جدول «متصوفه و زهاد، در پایانِ فهرست جزء اول و دوم».

89. ر.ک: شرح حال مسلمة بن عبدالملک، در درگذشتگان سال 120ق.

90. ر.ک: شرح حال یزید بن ولید، در درگذشتگان سال 126ق.

91. ر.ک: شرح حال مروان بن محمد، در درگذشتگان سال 132ق.

92. ر.ک: جدول مادران خلفا، در ج 1 و 2.

93. ر.ک: شرح حال طروب، در درگذشتگان سال 238ق.

94. ر.ک: شرح حال رمیکیه، در درگذشتگان سال 488 ق.

95. ر.ک: شرح حال شغب، در درگذشتگان، سال 321ق.

96. ر.ک: شرح حال معتمد بن عبّاد، در درگذشتگان سال 488ق.

97. جاحظ، مجموعه رسائل.

98. گویا نویسنده، خود تحت تأثیر قومیت و تعصب قومی قرار گرفته و اعراب را برترین اقوام ها می داند؛ در حالی که وجود سربازان غیرعرب و افراد غیرعرب می توانست عامل مهم و کارآمدی در پیشبرد اسلام باشد. پس اشکال حکومت های اسلامی را باید در علل و عوامل دیگر جستوجو کرد.

99. اخبار الطوال، ص 127؛ البدایة و النهایه، ج 7، ص 67.

100. ر.ک: شرح زندگی ابن هرمه، در درگذشتگان سال 176ق.

101. تاریخ طبری، ج 9، ص 224 و 247.

102. ر.ک: شرح حال طاهر بن حسین، عمرو بن مسعده، حسن بن رجاء و حسن بن وهب، در درگذشتگان سال های 207، 217 و 250ق.

103. دیر عذاری: محلی است در شمال بغداد و در ساحل شرقی دجله که راهبه ها در آن می زیستند، اعلام «المنجد».

104. ابن خلّکان، ج 1، ص 456.

105. ر.ک: شرح حال خصیبی، در درگذشتگان سال 328 ق.

106. نشوار المحاضرة، ج 1، ص 295، ماده 158.

107. اخبار این عروسی ها را در کتاب الزواج عند العرب آورده ایم.

108. در این مورد به کتاب الزواج عند العرب اثر همین نویسنده، مراجعه کنید.

109. نفح الطیب، ج 1، ص 253.

110. ر.ک: کتاب الرِّق: ماضیه و حاضره، ص 174، از نویسنده همین اثر.

111. ر.ک: شرح حال قاضی علی تنوخی، در درگذشتگان سال 342 ق.

112. ر.ک: جدول بلایای طبیعی.

113. صورة الارض، مقدمه کتاب، ص 10.

114. تجارب الأمم، ج 2، ص 36و37.

115. تاریخ الخلفاء، ص 258و259.

116. نفح الطیب، ج 6، ص 190و191.

117. همان.

118. التاج، ج 5، ص 347-348.

119. ر.ک: شرح حال جحظه برمکی، در درگذشتگان سال 324ق