موسیقی، هندسه و اخترشناسی، نامور شد. ابن جلجل در کتاب خود طبقات الاطباء و الحکماء درباره کندی می گوید: «او در علوم کهن و جدید یگانه روزگارش است.»

از امین تا المعتمدعلی الله با ده تن از خلفای بنی عباس معاصر بود. از مقربان مأمون، معتصم و واثق شده وجایگاه والایی نزد آنان داشت؛ ولی از سوی متوکل دچار زحمت و سختی شد. بدخواهان و حسودانش از او نزد متوکل بدگویی کرده، به معتزلی بودن متهمش کردند؛ لذا متوکل دستور داد او را تازیانه زدند و کتاب هایش را مصادره کردند. هنگامی که حقیقت امر برای متوکل روشن شد، از او خشنود شد، کتاب هایش را پس داد و به او صله بخشید.

کندی به ریاضیات پرداخت. او مانند افلاطون معتقد بود که فلسفه فقط با ریاضیات فهمیده می شود و ریاضیات بر برهان و استدلال استوار است؛ نه بر حدس و گمان و اقناع شخصی. او تفکیک عقل فعال از عقل منفعل را از ارسطو فراگرفت و گفت: عقل فعال، الهی و عقل منفعل، مخصوص انسان است و ویژگی عقل منفعل آن است که جز اندیشیدن، کاری از آن ساخته نیست.

کندی به اخترشناسی پرداخت و تنجیم را نادرست دانست. ابن ندیم در الفهرستِ خود از هفت رساله نام برده که کندی در آنها به بررسیِ موسیقی و نغمه های گوناگون آن و تأثیر آن بر روان و حالات آدمی پرداخته است. او باور دارد که برخی از انواع موسیقی، سرورانگیز و برخی طرب انگیز و برخی دیگر غم انگیزند و خلاصه، هر نوعی تأثیر خاصی بر روان انسان دارد. کندی باور داشت که بانواختن نغمه هایی که بیمار را آرامش می دهد یا برمی انگیزد، می توان بیماری های روانی را درمان کرد.

گویا کندی از نخستین فیلسوفانی باشد که موسیقی درمانی را در باره بیماران به کار برده است.

کندی آثاری نیز در زمینه مسائل جغرافیایی نوشته است؛ از جمله: رساله ای درباره دریاها و جزر و مدّ و رساله ای که در آن ثابت می کند سطح دریا همچون سطح خشکی کروی و محدّب است. کندی نقشه جغرافیایی جاهای مسکونی را تهیه کرد. او تبدیل عناصر و اصل فلز به یکدیگر را قبول نداشت و رساله ای نگاشت که در آن ادعا و فریبکاری مدعیان ساختن طلا و نقره از مواد دیگر را ابطال می کرد. هم چنین او رساله ای در زمینه هشدار به فریبکاری کیمیاگران نوشت. از او کتابی باقی مانده است که توجه شدید وی را به شیمی نشان می دهد. از جمله رساله های اوست: رساله ای در انواع عطر؛ رساله ای در باره آنچه رنگ می کند و رنگ می شود و رساله ای در باره موادی که بر شمشیر و آهن ریخته می شود و مانع کُنْدی و شکستن آنها می شود. او هم چنین کتابی در اخترشناسی و راه یابی سیارات دارد، به اضافه کتابی در باره مسائلی که یونانیان می کوشیدند برای آنها راه حل هایی ارائه کنند. کندی در زمینه فلسفه، طب، داروشناسی، هندسه، موسیقی و... نیز تألیفاتی برجای گذاشت. کندی در 75 سالگی درگذشت. برخی منابع، مرگ او را در سال 252ق نوشته اند.(8)

ماهانی

ابوعبدالله، محمد بن عیسای ماهانی از دانشمندان ریاضی و هندسه بود و راه حل های هندسی برای معادلات تکعیبی(9) به وسیله مقطع مخروط کشف کرد و براساس نتایجی که از کسوف و خسوف به دست آورده بود، جدول هایی فلکی فراهم کرد.

کتاب عروض الکواکب (که تعلیقه ای بر کتاب الاصول اقلیدس است) و شرح کتاب ارشمیدس از آثار اوست.(10)

پی نوشت ها:

[1] شنبه اول محرم سال 260 = 27 اکتبر سال 873؛ جمعه هشتم ربیع الاول سال 260 = اول ژانویه سال 873.

[2] البیان المغرب، ج 1، ص 116؛ تاریخ ابن اثیر، ج 7، ص 273؛ الفکر السامی فی تاریخ الفقه الاسلامی، ج 2، ص 100.

[3] تاریخ ابن اثیر، ج 7، ص 274؛ ابن خلکان، ج 2، ص 94؛ النجوم الزاهره، ج 3، ص 32؛ العبر، ج 2، ص 20؛ شذرات الذهب، ج 3، ص 141؛ الاعلام، ج 2، ص 200.

[4] در برخی روایات آمده است: امام حسن عسکری(ع)، توسط معتمد عباسی، مسموم، و شهید شدند. (اعیان الشیعه، ج 2، ص 43).

[5] طبقات الاطباء، ص 257؛ أخبار الحکماء، ص 117؛ وفیات الاعیان، ج 2، ص 217؛ الفهرست، ص 409؛ طبقات الاطباء و الحکماء، ص 68؛ العبر، ج 2، ص20؛ سارتن، تاریخ العلم، ج 1، ص 239؛ همان، ج 2، ص 213؛ همان، ج 3، ص 71، 72 و 279؛ علوم الیونان و سبل انتقالها الی العرب، ص 224 و 432؛ الاعلام، ج 2، ص 325؛ الطب الاسلامی، ص 91؛ تاریخ الفکر العربی، ص 278.

[6] شذرات الذهب، ج 2، ص 140؛ البدایة و النهایه، ج 11، ص 32؛ العبر، ج 2، ص 20؛ النجوم الزاهره، ج 3، ص 32؛ معجم البلدان(زعفرانیة)؛ تاریخ الفکر العربی، ص 251؛ الاعلام، ج 2، ص 230.

[7] شذرات الذهب، ج 2، ص 141؛ تاریخ ابن اثیر، ج 7، ص 274.

[8] عیون الأنباء، ص 285-293؛ طبقات الأطباء والحکماء، ص 73؛ إنباه الرواة، ص 240-247؛ تاریخ الادب الجغرافی، ج 1، ص 105؛ تاریخ العلوم عند العرب، ص 128، 133، 162، 185، 195 و 246؛ تراث العرب العلمی، ص 90؛ چهار مقاله، ص152؛ الاعلام، ج 9، ص 255؛ شمس العرب تسطع علی الغرب، ص 152-170؛ دائرة المعارف الاسلامیه، ماده: کندی؛ الموسوعة الفلسفیة المختصره؛ الفکر الجغرافی فی التراث الاسلامی، ص 56؛ العلوم عند العرب، ص 112؛ تاریخ الفکر العربی، ص 262-305؛ تراث الاسلام، ص 366-370، 459، 461، 496-498 و 519-589.

[9] به قوه سه رسانیدن عددی، به توان سه رسانیدن شماری: مثلا: 27=3 × 3 × 3 (27 مکعب 3 است) این عمل را تکعیب می گویند.

[10] إخبار العلماء بأخبار الحکماء، ص 186؛ الفهرست، ص 379؛ تراث العرب العلمی، ص 94.